محمدنبی عظیمی

   

 

 

 

 

  ازهنگامی که رسالهءارزشمند" روش املای زبان دری " پذيرفته  انجمن نويسنده گان افغانستان به کوشش جناب پويا فاريابی به نشر رسيد، درست بيست سال می گذرد. بيست سالی که بسياری از درس خوانده ها وفرهنگيان ونخبه گان کشور مادرگوشه وکنار اين سرای سپنج ، ازبد حادثه آواره شدند. اماآنان در اين بيست سال اگر از يک طرف به گفتهء شاملو در "غم نان" بودند ، از طرف ديگراين گفتهء بوریس پاسترناک نویسندهء رمان دکتور ژیواگو  که می گفت " انسان تنها به خاطر نان زنده گی نمی کند "، نیز آویزهء گوش شان بود. پس  برای تغذيهء روحی و بيان انديشه ها و افکار خود، به فعاليت های فرهنگی نيزپرداختند، منجمله در اين ماتمسرای غرب. از جملهء اين کارهای گوناگون فرهنگی ، نشر وچاپ جريده و مجله وکتاب با گذشت هرسال فزونی گرفت وعلاقمندان بيشتری پيدا نمود؛ امادرآن سالهای آغازين، نشر وچاپ يک نشريه باصفحات وتيراژمحدود کارآسانی نبود، چراکه مخارج چاپ ونشرآن سر به آسمان می زد واز توان کمتر کسی پوره بود.  اما کمپيوتر که به بازارآمد و استفاده ازشبکه جهانی انترنت که گسترده شد، ديگرکارتايپ وچاپ ونشرمجله وکتاب هم آسان وارزان شد،  به آسانی وارزانی نوشيدن يک گيلاس آب . وصد البته که يکی از دستآورد های شگفتی آفرين  تکنالوژی عصر مدرنيسم وپٌست مدرنيزم*_ به ضم پ_ همين پديدهء انترنت است با اين پيام که انسان عصر پست   مدرنيسم ،ديگر انسان " تئور يسين" نيست ، بل" تکنسين" است که می تواند با آفرينش چنين يک تکنالو ژی محير العقول وراز ناک اما قابل دسترسی برای همه ، جهان را کوچک سازد و به " دهکده جهانی " تبديل کندکه" تکنولوژی رسانه يی" يکی از ابزارهای استمرار وبقای آن است. امروزه قدرت تکنولوژی و توانمندی نا کرانمند آن در رايانه ها وکامپيوتر های ديجيتالی نيازی به اثبات ندارد. واما،  ديجاتالها چيزی نيستند جز جوهر وعصارهء تکنولوژی عصر جديد،  سرشار از قدرت وانرژی وسرعت.  و اين نکته را نيز براين حاشيه  بايد اضافه کرد که دراين دوران جهانی سازی وگذار از توليد صنعتی به توليد فرهنگی ، فرهنگ نيز يک کالا( متاع) است وفرهنگ جهانی توسط بازار شکل می گيرد.

 

   حالا اگر ازاين پرگویی و حاشيه پردازی  که يکی از ويژه گی های منفی دوران پيری است بگذريم ومطلب اصلی راپی گيريم، بايد گفت که همين اکنون از برکت همين تکنو لوژی درحدود 270عنوان نشريه در داخل وطن نشر می شود وده ها نشريه وجريده در بيرون ازکشوربااضافه ده ها سايت ووبلاگ انترنتی به زبان فارسی  ولی باناهمگونی های فراوان املایی ونگارشی .

 

اين ناهمگونی ونابسامانی وپراگنده گی، چنان مشهودوبرجسته است که بايک نظر کوتاه برسايت ها ووبلاگ ها وپيام نويسی های انترنتی ونشريات کثيرالانتشاردرون مرزی وبرون مرزی می بينيم که هرکسی برای نوشتن مطلبی، روشی دارد وذوقی وسليقه يی که  به صورت عموم سه شيوهء نگارش رامی توان تشخيص داد:

  

- آنانی که رساله" روش املای زبان دری" را معيار درست نوشتن می پندارند وبرای پرهيز از نگاشتن صورت های ناهنجار واژه ها از آن استفاده می کنند.

- آنانی که  از آيين نگارش دوستان همزبان ايرانی پيروی کرده تصور می کنند که ایرانی ها روش درست تری برای نگارش دارند و  يااین که ازوجود چنين اثرگران ارج اطلاعی ندارند.

- آنانی که با پيروی از شيوه نگارش زبان عربی، در املای واژه های فارسی مخالف اند، ودر مجموع خواهان آن هستند تا زبان فارسی ازوجود واژه ها والفاذ زبان های بيگانه پاک شود. البته حساب کسانی که به نسبت نداشتن سواد کافی واژه ء آسيب را " اصيب" و نسيه را " نصيه " و غرس را " غرص" می نويسند  وتلفات را" تلفاط"، از اين حساب جداست**

 

   حالا اگر رسالهء " روش املای زبان دری " را ورق گردانی کنيم، به برخی از اين نا همگونی های املايی برمی خوريم. مثلا دراين رساله می خوانيم که : هر گاه واژه های مختوم به " های غير ملفوظ " با

{ - گان } جمع شوند ، " های غير ملفوظ " حذف نمی شود ، مانند :

          بنده                            بنده گان           

         رونده                           رونده گان    

         وابسته                           وابسته گان          

        نويسنده                           نويسنده گان

يا هرگاه  پس از واژه هايی که با " های غير ملفوظ " ختم می شوند، پسوند ها و یا واژه های دیگربیایند " های غيرملفوظ" حذف نمی شود . مانند :

        زنده                              زنده گی

         تشنه                               تشنه گی

       وارسته                           وارسته گی

       چگونه                             چگونه گی

 

   اما، چنان که می بينيم اين روش نگارشی درايران مراعات نمی شود وآنان واژه های بالا را چنین می نويسند : بندگان ، روندگان، وابستگان، نويسندگان و زندگی ، تشنگی، وارستگی، چگونگی .                                         به هميِن سبب ، نويسندهء افغانی هنگام نوشتن اين واژه ها دچار سردرگمی می شود ونا همگونی های املايی خواه ناخواه پدیدارمیگردند، که حاصلی جز ملال خاطرنمی تواند داشته باشد.

 

   نا همگونی ديگر املايی ميان آنانی که ازرسالهء روش املای زبان دری پیروی می کنند وکسانی که ازاین اصول

تبعیت نمی کنند در کاربرد واژه های مختوم به { های} غیرملفوظ است که بنا بر روش املای زبان دری پذیرفتهء انجمن نويسنده گان افغانستان به شکل ( يی ) نوشته می شود . به این اساس واژه های مختوم به ( ه ) غير ملفوظ در صورتی که پسوند نکره یا پسوند صفت نسبتی یا پسوند اسم معنی داشته باشند ، باید به اشکال زیر نوشته شوند : مثلا

             نامه           نامه يی به برادرم فرستادم                        ( پسوند نکره )

             سرمه         او پيراهن سرمه یی پوشیده بود .                ( پسوند صفت نسبتی )

              بنده             مبارزان زنجیر های بنده گی را گسستند.      ( پسوند اسم معنی )

 

همچنان پسوند های اسم معنی وتنکیر ( نکره ساختن اسم ) وضمیر در واژه های مختوم به { ی } چنین نوشته می شوند :

            صوفی          صوفيی می گشت در دور افق             ( پسوند نکره )

             کشتی            کشتیی از در یا می گذشت                  ( پسوند نکره )

            زنده گی          زنده گیم  ، زنده گیت ، زنده گیش         ( یم ، یت ، یش ... نشانه های ضمیر)                                                                                                                                                              در همین بحث می خوانیم که { ای } تنها در یکی دو مورد یعنی در صیغهء مفرد مخاطب فعل ماضی قریب  یا´

صیغهء فرد مخاطب فعل حال نوشته می شوند :

 

          تو در خانه ای   ، تو رفته ای ،  تو گفته ای ، برده ای ، نوشته ای ، خورده ای

 

           یا: در خانه ای     در خانه اید /          رفته ای         رفته اید                                     

           یا : در خانه ای ؟    درخانه اید؟ /          رفته ای ؟      رفته اید ؟

 

 پس بیخی غلط خواهد یود اگر بنویسیم : صوفی ای ، کشتی ای، زنده گی ای ، آشفته گی ای یا مثلاً دلمشغولی ای . حالا اگر به نشرات دوستان ایرانی مان_ در این سالهای پسین _ کوتاه نگاهی بیفگنیم می بینیم که بسیاری از آنان روش ويژه یی دارند، برای نوشتن واژه هایي که با ( های ملفوظ ) ختم میشوند یا با همزه . وصد البته که برخی از نشرات افغانی ما نیز ازآن روش پيروی می کنند، به این گمان که ایرانی جماعت هرچه می نویسند درست است و آیات منزل.  پس چنانچه گفته آمدیم در همان مثال نامه وسرمه و  بنده ، این نا همگونیهای املایی پدیدار می شود :  نامه ی         /     سرمه ی      /     بنده ی   / وقس علی هذا !  

 

  همچنان آنان  { ای } راتنها در صیغهء مفرد مخاطب - چنانچه در بالا آمد-  ، بلکه در بسیاری حالات به کار می برند .  مانند : نامه     نامه ای  /    گونه      گونه ای   /    حاشیه      حاشیه ای   /  و ......

   از ناهمگونیهای برجستهء دیگر در نگارش واژه های زبان فارسی، نوشتن نشانهء همزه ( ء ) است در واژه های مختوم به " های غیر ملفوظ " . در روش املای زبان دری می خوانیم که در چنین حالات نشانهء { ء } بالای حرف { ه } نوشته می شود . مانند :  خانه     خانهء علم وفرهنگ  /  لانه     لانهء زنبور /   اتحادیه    اتحادیهء نویسنده گان     /  دره     درهء غوربند   /    ستاره    ستارهء دنباله دار /  نامه    نامهء بی امضا / و......اما آنان از این روش پیروی نکرده وچنین می نویسند:  خانه ی علم وفرهنگ /  لانه ی زنبور  /  اتحادیه ی نویسنده گان /

دره ی غوربند /  ستاره ی دنباله دار /  نامه ی بی امضا / و...

.

  واین در حالی است که برخی از عربی ستیزان یا منزه طلبان زبان فارسی بیخی مخالف کاربرد نشانهء همزه در املای زبان فارسی اند و می گوِیند که همزه ویژهء وا ژه های عربی است . اما در روش املای زبان دری تنها در یکی دو مورد ، کاربرد همزه را جایز نمی دانند . به ویژه در آن دسته از واژه هایی که بروزن " فاعل "، " فواعل"

و " فواعیل " باشند ، به عوض همزه ( ی) می نویسند . مانند: قایل ، سایل ، مایل ، جایز ، فواید ، نوایب ، عواید ،

شمایل، قبایل، حمایل، فضایل و.....   

 

  همین گروه، الف مقصوره  یا (ی ) راکه در پایان واژه ها می آید و( آ ) خوانده می شود ، مانند اصل عربی آن نمی نویسند . آنان واژه های مانند عیسی وموسی ویحیی ومعنی ومرتضی وحتی وصغری وکبری واعلی واولی را چنین می نویسند :  عیسا ، موسا ، یحیا ، معنا ، مرتضا ، حتا ، صغرا ، کبرا ، اعلا ، اولا و... که دررساله روش املای زبان دری ، نوشتن این گونه واژه ها به شکل اول آن توصیه شده است .

 

  اما در این سالهای پسین ، برخی از همان استادان گرانقدری که در تدوین همین رساله " روش املای زبان دری "

دخیل بودند ، خود از اصول بالا پیروی نکرده ودر موارد بسیاری واژه هایی را که می بایست الف مقصوره در پایان خویش می داشتند ، با ( ی ) نی بلکه با ( الف ) نوشتند. مانند واژه های حتا و معنا وبسا وفتوا و صغرا وکبرا

و..... پس ازآن لابد به پیروی از آن استادان ارجمند بود که برخی از اسمای خاص عربی را هم نوشتیم : موسا وعیسا و مرتضا ویحیا ومصطفا و البته که عبد الرحمن را هم عبد الرحمان واسمعیل واسحق را هم اسماعیل واسحاق .  در حالی که در رسالهء روش املا آمده است که ( الف ) به عوض (ی ) در پایان واژه هایی نوشته می شود که مضاف ، موصوف ومنسوب باشند مانند :

           عیسی        عیسای مریم /    موسی     موسای کلیم الله /    معنی      معنای  واژه ها / لیلی     لیلای قشنگ  / شوری    شورای وزیران   /    یحیی     یحیی برمکی . مصطفی    مصطفای روزبه

  

به یاد دارم که باری همین مسألهء کار برد الف مقصوره در پایان واژه ها باعث شد که مناظرهء  پر شور ادبی

میان نویسنده گان بنام کشور ما،   آقایان سرور آذرخش و خالد نویسا رخ بدهد که در شماره های اول ، دوم و سوم

سال نهم ( 1380خ) مجلهء تعاون به نشر رسیده است . در این مقاله های دراز دامن همانطوری که گفته آمد آقای خالد نویسا نوشته است که در املای الف مقصوره باید از رسالهء روش املای زبان دری پیروی کرد ولی جناب سرور آذرخش نوشته اند :                                                                                                                

" در مورد نوشتن آن کلمات با " الف" من دلایلی دارم که پیش از این آنها را با تنی چند از اعضای کمیسیون همگونسازی املای واژه های فارسی زبان دری در میان گذاشته ام و آنان مطرح ساختن آنهارا در موقع مقتضی مورد تایید قرار داده اند که فکر می کنم طرح مختصر آن دلایل در اینجا بیهوده نباشد.  

 

 من چنان می اندیشم که قلمرو زبان همانند قلمرو جغرافیایی یک کشور است . همان گونه که اتباع یک کشورخارجی در داخل کشور دومی ناگزیر از اطاعت قواعد ومقرری های این کشور می باشند، واژه هایی که از زبان دیگر وارد زبان دومی می شوند نیز ناگزیر به پیروی وتبعیت از اصول وقواعد زبان دومی می باشد . مثلاً کلمات بیگانه یی راکه با دو حرف صامت آغاز می شوند ، ما آن کلمات ابتدا به ساکن را از نظر تلفظ تغییر می د