ز کریم پوپل  نویسنده

 ویکی پیدیا دانشنامه آزاد     

تنظیم منابع آب درافغانستان

Water Resources Management in Afghanistan))

قسمت اول

مقدمه

آب ماده حیاتی است که خداوند بطور وافر ورایگان برای موجودات روی زمین داده است.آب نه تنها جز حیاتی موجودات زنده است .جز حتمی پیشرفت وتکامل بشریت است.هر قدر بشریت متمدن میشود به همان پیمانه مصارف آب ازدیاد می یابد. فابریکه جات وتاسیسات ساختمانی سیستم آب درمنازل، کشاورزی نفوس جهان همه وهمه مصارف آبرا چندین برابر ساخته است. طبق آمار سازمان ملل رشد کشور ها و رشد نفوس با هم مطابقت نداشته رشد نفوس دو یا چندین برابر از رشد کشور ها گردیده است.رشد نفوس در کشورهای آسیای نسبت به تمام قاره ها ازدیادیافته است .در صورت ادامه چنین حالت نه تنها کمبود آب برای کشاورزی بلکه برای نوشیدن بمشکلات مواجه خواهد شد.تا هنوز بشریت نمی دانست که با ازدیاد نفوس احتراق زیادشده آب کم شده میرود.یعنی هرانسان در زندگی روز مره خود هوا را آلوده  میسازد احتراق می نماید  حرارت کار دارد.تعداد ماشین ها ازدیاد میابد محیط را آلوده میسازد واین همه بالای آب نوشیدنی تاثیر وارد میکندهر انسان در روز1500-2000کیلو کالوری ضایع می کند .نفوس آسیا 4.14ملیارد اند در صورت ضرب 1500 کالوری به چه پیمانه می کشاند.جمع  مصارف حرارت روزانه و حرارت آفتاب .مصارف مچموع حرارت جهان (132,000 TWh)  فیصدی ازدیاد کاربن دای اکساید 10% وازانرژی 4.7 % درسال میباشد.یعنی این جهان دارای یک ظرفیت برای نفوس میباشد.  سالها قبل طور اوسط مصارف روزانه مردم الی ده لیتر بود.در زمان ظاهر شاه ریاست آبرسانی برای فرد ۲۰الی  ۲۵ لیتر سنجیده به همان پیمانه درشهر کابل آبرسانی میکرد.با ازدیاد نفوس و کندبودن کار دولتی توازن توزیع الی امروز ازبین رفت مردم در هر گوشه وکنار از آبهای زیرزمینی استفاده اعظمی می نمایند طبعیتاً آبهای زیر زمین برای زنده نگه داشتن اجسام زنده ، حفظ نباتات و مرطوب نگه داشتن قشر وفضا زمین خلق شده است .مصارف آب یکنفر در کشورهایی پیشرفته ۵۰۰الی ۶۰۰ لیتررسیده است درحالیکه دراکثر کشورهای آسیای توزیع آب به نورم۲۰الی ۲۵ لیتر سنجیده میشود.فعلا مصارف آبی یک انسان در همه عرصها روزانه۵۰۰۰الی۶۰۰۰ لیتر میباشد .حدود ۸۰-۸۵ فیصد آبهای شرین در عرصه کشاورزی ۸ فیصد آن غرض آشامیدن بمصرف میرسد.دریک کیلو گوشت ۱۵۴۰۰لیتر آّب بمصرف رسیده که ۹۳ فیصد این آب در مزرعه بمصرف رسیده است .در یک کیلو گرام نان گندم ۱۶۰۰لیتر آب بمصرف رسیده از جمله ۷۰ فیصد این آب در مزرعه بمصرف میرسد. دریک کیلو برنج مصارف آب آن ۲۵۰۰لیتر میباشد که ۶۹ فیصد این آب در مزرعه بمصرف میرسد. دریک کیلو لباس پنبه ۱۰۰۰۰لیر آب بمصرف میرسد از جمله ۵۴ فیصد این آب در مزرعه بمصرف رسیده است. ^[۱]
مساحت افغانستان۶۵۲،۲۲۵ کیلومتر مربع اوسط مقدار بارندگی ۲۵۰ملی متر یا ۰،۲۵متر . مقدار بارندگی درسال ۱۶۳بیلون مترمکعب تخمین شده میتواند.که از جمله ۵۷ بیلون متر مکعب آن را آبهای سر زمینی ، ۱۸ بیلون متر مکعب را آب های زیر زمینی متباقی قسماً تبدیل به بخار وقسماً جذب در خاک و مقداری در وجود اجسام زنده وسایر ملحوضات طبیعی ذخیره میشود.که شامل احصایه شده نمیتواند. اوسط ارتفاع در افغانستان ۱۲۰۰ متر از سطح بحر ارتفاعات مرکزی ۱۸۰۰ متر جلال آباد ۴۵۰ متر بدخشان ۲۵۰۰ متر میباشد.بلند ترین نقطه افغانستان نوشاق بدخشان اند که دارای ارتفاع ۷۴۹۲ و پست ترین نقطه رودآمو است که دارای ارتفاع ۲۵۰متر ار سطح بحر میباشد. اوسطع بارندگی درمناطق غربی ۲۵۰ ملی متر درمناطق جنوب شرقی ۲۵۰ ملی متر درساحات شمال شرقی و ارتفاعات بالا تر از ۳۰۰۰ متر و جبالها از ۴۵۰ الی ۱۰۰۰ ملی متر در سال میرسد. سطح بارندگی برف درکوهای پامیر و واخان ۱۰۰۰ ملی متریا یک متر میباشد. شورای وزیران افغانستان در دلو ۱۳۸۶ استراتیژی سکتور آب افغانستان را تصویب نمودند [۱۵] غرض پیشبرد کار افغانستان را به پنج حوزه آبی تقسم نمودند.افغا نستان از ۷۵ ملیار مترمکعب آب خود صرف ۲۰ ملیارد متر مکعب آنرا استفاده مینماید.علت فقر درهمین است که نتوانسته است اراضی زمینهای زراعتی خویشرا توسعه دهد و از انرژی این آبها استفاده نماید. درمصوبه پلانهای روی دست گرفته شده است تا افغانستان بتواند ظرفیت استفاده از آبهای سرزمینی خودرا ارتقا دهد.دو رود افغانستان یعنی آمو که ظرفیت ۲۲ بیلون متر مکعب ودریای هلمند به ظرفیت ۹٫۳ بیلون مترمکعب را دارا میباشد. ضرورت است آب این روده ها در تحت پروژه ها گرفته شود تا بتواند افغانستان از فقر فرار نماید.سطح استفاده از آب رود آمو صفر واز هلمند ناچیز میباشد. تولید انرژی برق توسط آب واستفاده از انرژی برقابی که فاقد دود وگازات زهری میباشد نعمت است که ارزان بدست می آید.افغانستان که دارای ۲۵ رودخانه بزرگ صدها رود کوچک وهزاران جوی وکوهای پر برف دارد .طبعیتاً این کشور از لحاظ آب غنی است.ولی اینکه چگونه ازین استفاده نمایند ضرورت به سرمایه کدر فنی وکارکنان صادق دارد.طبق راپور سارمان ملل و دانشگاه کابل درآمد سرانه آب درافغانستان ۲۷۷۵ متر مکعب میباشد.^[۲]در صورت استفاده درست ازین آبها علاوه بر ضرورت خود میتوان به کشورهای همجوار برق و آب داد.یکعده از کشورها وادارات خارجی که از روند کار آب افغانستان حمایت وهمکاری مینمایند عبارتند از USAIDیا اداره انکششاف بین امللی امریکا، بانک جهانی،اتحادیه اروپا،اداره زراعت وخوراكه سازمان ملل متحد،مؤسسه تخنيکی آلمان GTZ، حمایت مالی وبازساز ی آب کابل وهرات KfW، ادارة كمك هاي بين المللي جاپان،دولت هندوستان،دولت ايران،موسسه يونسكو،اداره انكشاف بين المللي كانادا،اداره انكشاف بين المللي انگلستان،دنمارك،ناروي ،موسسه يونسيف،چين،بانك انكشاف اسلامي،سروي جيولوجي ايالات متحده امريكا،و موسسه هبيتات ملل متحد میباشد.

                                           یخچالهای دایمی کوهای هندو کش

１.                   دوران آب درطبعیت 

２.                         Water cycle in nature    

در مراحل اول تمام کره زمین را آب پوشانیده بود پس از میلونها سال فرو رفته گی ها در زمین بمیان آمده و خشکه پیدا شد. سپس جریان آب غرض فروریختن به نقاط پائینتر برای خود مجراها پیدا نمود که تااکنون ادامه دارد.تسلسل طبیعی اب یا (هایدرولوژی سیستم)طوری است در زمستان آ بها تبخیر ننموده به آب های تحت الارضی ذخیره میشود در موقع گرما حدودی دوباره به فضابعداً توسط باد از یک محل به محل دیگر منتقل وسپس به باران تبدیل میشود. خاک بمثابه اسفنج است که مقدار آب زیاد را جذب میکند.زمین و ابحار محل فلتروتقطیر آبهای کثیف میباشد پس از جذب همه مکروبها ومواد مضره آب فلتر شده را دوباره به فضا واز فضا به زمین می ریزاند.درافغانستان بیشترین آب در زراعت بمصرف می رسد. در موسم گرما هفتاد الی هشتاد فیصد آب که برای زراعت بمصرف می رسد به فضا میرود. تبخیرآب از۲۰ درجه سانتی گراد آغاز میگردد.یعنی فضا نیز مقدار زیاد آبرا با خود دارد.کشورهای پیشرفته این بخارات آبرا توسط ایود نقره –نمک ، کاربن دای اکساید جامد پروپان مایع ویا توطه های یخ به ابر و باران تبدیل می نمایند.

۲ .آبیاری مزارع زراعتی در افغانستان

افغانستان یک کشور زراعتی است ۸۰فیصد این ملت به زراعت ومالداری اشتغال دارند.زراعت بدون آب ناممکن است. کشت نباتات درین کشور بشکل للمی و آبی میباشد. زیاده کشت للم درصفحات شمال افغانستان صورت میگیرد . زمینهای جلال آباد و لغمان چون آب فراوان دارند سال ۳ حاصل میدهند.در قسمتهای غربی وشمال از ولایت کندز الی بادغیس حدود یک میلون هکتار زمین مزروعی در کنار دریای آمو و مرغاب قرار دارد ولی به نسبت عدم ورود تکنالوجی اب این زمینها بشکل دشت ولامزروع باقی مانده است اهالی این ولایتها از زمین ها بشکل للمی استفاده مینمایند.افغانستان دارای 75 بیلون متر مکعب آب سالانه دارد ولی  حدود 25 فیصد یعنی 20 ملیارد  آن استفاده نموده  متباقی  75  فیصد آن به کشورهای همجوار میریزد.در تاریخ اففانستان زراعت پیشرفته وحفر جویبارها در زمان کوشانیان غزنویان باختران تیموریان بابریان و تیمورشاه درانی مروج گردید.سیتم آبیاری در افغانستان توسط وسایل مدرن نبوده بلکه مانند صدها سال قبل توسط جویهای خاکی آبیاری میشود که فیصدی ضایعات خیلی زیاد میباشد.قبلاً پلان بود که در سه پروژه یعنی بند سرده غزنی سد سلما هرات و سد کجکی هلمند زراعت مدرن را مروج نمایند که پروژه تا فعلاً موفق نگردیده است.زیاده زمینهای افغانستان بشکل علفچر مورد استفاده مالداران قرار دارد. دهقانان افغانستان آب کشت مورد ضرورت خودرا از آب باران دریا چشمه ها (کاریز ) عردو چاه بدست می آورند. اراضی افغانستان از دیدگاه زراعت به ۶ گونه تقسیم شده‌است. - زمین‌های مزروعی -زمین‌های تحت غرس نهالها- که هردو قسمت۷٫۸میلون هکتار ۱۱٫۹۶ ٪ ساحه خاک را در بر دارد-علفچرها ۳۱ میلون هکتارکه حدود ۴۹ ٪-- جنگلات ۱٫۹ میلون هکتار ۳٪- زمین‌های تحت آب وزمینهای غیر مزروعی می‌باشد. اراضی افغانستان طوریست که هرمنطقه دشت ودره اب هوا مخصوص دارند. مثلا ولسوالی سروبی که در۳۰ کیلومتری کابل موقیعت دارد در زمستان برف باری نداردولایت قندهار خوست جلال آباد لغمان گرم سیر بوده در زمستان برف باری ندارد. ۱ بر۶حصه خاک رادشت تشکیل داده‌است که به مساحت ۱۰۸۷۰۴ کیلومترمربع ۱۰،۸۷۰میلون هکتارمی‌شود. بالاتر از ۸۰ فیصد منبع آبی افغانستان را کوهای هندوکش تشکیل می‌دهد. درمجموع ۷٫۸ میلون هکتار ساحه قابل کشت می‌باشد. ازجمله ۳٫۳ میلون هکتار (۱۸۱٫۵میلون جریب) آبی ۴٫۵ میلون هکتار(۲۲٫۵میلون جریب) للمی و یابارانی وجود دارد. ازجمله ۴ ملیون هکتار تحت کشت می‌باشد. در سال ۲۰۱۰ حدود ۳،۱ میلون هکتار تحت زرع علوفه جات و از جمله ۲ ملیون هکتار تحت زرع گندم قرار داشت. زمین‌های سیر آب حدود ۱٫۸ میلون هکتار را دربر دارد.در ۱،۴۴ میلون هکتار به نسبت آب کافی دوبار کشت میشود ^[۳] طور طبیعی به جز چند نبات محدود همه نباتات درین خاک می‌رویند.دراکثر نقاط شمال جنوب وجنوب شرقی افغانستان حرارت در تابستان به ۴۵ درجه می کشاند.زیاد ترین آب درین مناطق بمصرف میرسد سطح تبخیردرین مناطق زیاد بوده در معیاد ۳-۶ روز زمین دوباره خشک میشود.حرارت زمین الی ۲۰ درجه بیشرازحرارت هوا میباشد.خشک سالی درهمین مناطق بروز میکند. ^[۴]

۳. آبرسانی وکانالیزاسیون شهری

        Urban water supply and canalization

آبرسانی کلتور است که سالها قبل درمیان جوامع بشری افغانستان وجود داشته است.مردم از سه منبع یعنی جویها چاه ها و چشمه آب مینوشیدن.دربعضی محلات بخصوص در شمال افغانستان مردم آب آشامیدنی حویشرا در حوضهای سرباز ذخیره مینمودند .دربعضی محلات مردم زیر تپه و کوه را حفر نموده در آنجا برف زمستان را جمع مینمودند.در تمام سال ازین آب استفاده مینمودند. همه اینگونه آبها عاری از خطر نبوده در بعضی مواقع امراض چون کلرا لشمانیا وملاریا باعث خطر جدی باشندگان همان محل میگردید.تا فعلاً مردم دهات بنا بر عدم دانائی کافی عقیده دارند آب روان که هفت ملاق زد آب پاک است.بنیاد رسانیدن آب صحی در شهر کابل توسط عبدالرحمن خان آغاز گردید.برای اولین بارآب صحی در درمانگاه ابن سینا تهیه گردید.سپس درزمان شاه امان‌الله کار انتقال آّب آشامیدنی مردم کابل از حوض طبعی کوه پغمان به اکمال رسید.نلهای آب در چندین نقطه شهر غرض استفاده مردم نصب گردید.در زمان ظاهر شاه اولین فابریکه کوچک تصفیه آب درشهر کابل نصب وبه شهریان کابل حدود چهار ساعت آب میرسانید به همین ترتیب پروژه آبرسانی در ولایات هرات مزارشریف جلال آباد آغاز گردید.ریاست آبرسانی در اکثر مدارس ولایات وولسوالی ها نصب پمپ دستی یا بمبه رانمود.دربعضی پروژه ها که روسها وامریکایها کار مینمودند توانستن توزیع ۲۴ ساعته آب آشامیدنی را محیا کنند این پروژه ها مانند مکرویان اول ،دوم سوم وچهارم، پروژه تفحصات مزارشریف و پروژه فارم غازی آباد پروژه فارم سمرخیل پروژه وادی لشکرگاه پروژ مالداری هرات وغیره بودند. تسلسل توزیع آب اشامیدنی به نسبت جنگهای داخلی الی امروز قطع گردید.پس از سال ۲۰۰۲ دوباره پروژه های آبرسانی توسط ایالات متحده امریکا آلمان وسایر کشورها از طریق چند مراجع به خصوص ریاست آبرسانی و وزارت انکشاف دهات وزارت شهر سازی تحت کار گرفته شد.طبق راپور یونیسف ^[۵]الی اکنون ۱۶،۸ملیون افغان یا ۷۰فیصد خاک آّ ب صحی آشامیدنی ندارند .قربانی آب غیر صحی در درجه اول اطفال است فعلاً در افغانستان از هر چها طفل یکی آن می میرد ^[۶].درسال ۵۰۰۰۰ طفل بالاثر مرض اسهال که ناشی از آب غیر صحی است می میمیرند.فعلاً اداره بانک انکشاف جهانی اداره آغا خان, UNHCR,DACAAR, USAID, واز کشور آلمان کمپنی ,GTZ,INVENT, KFW در پروژه آبرسانی همکاری می نمایند.

دراین اواخر بانك جهاني خواست تا دولت افغانستان از تجربه آبرسانی وفاضلاب کشور هند وبرازیل استفاده بعمل آورند .این سازمان تلاش دارد تا افغانستان از آبهای سطحی خویش در صنعت و آشامیدن استفاده نمایند.بدین منظور قرارداد بین هند و افغانستان به امضا رسید . ميزان سرمايه شركت آب و فاضلاب افغانستان يك ميليارد و ‪۵۹۰ميليون افغاني ویا سه ميليون و ‪ ۴۰۰هزار دلار اعلام شد. در اين نشست اعلام شد كه بانك جهاني و اداره توسعه بين‌المللي آمريكا ‪۴۱ ميليون دلار براي مدت پنج سال براي توسعه فعاليت‌هاي آبرساني در اختيار شركت آب و فاضلاب افغانستان قرار خواهد داد.هکذا بانك جهاني اعلام كرد كه براي بازسازي پروژه‌هاي سيستم آبياري بخش كشاورزي در مناطق روستايي افغانستان ، مبلغ ‪۳۳ميليون و ‪ ۵۰۰هزار دلار كمك اختصاص داده است. اين مبلغ در احيا و بازسازي ‪