نقش ژنرال پاکستانی در طرح نظامی منطقه یی عربستان سعودی

ژنرال "رحیل شریف"، فرماندهٔ کل پیشین ارتش پاکستان، برای یافتن شغل بعدی مجبور نشد وقت زیادی بگذارد. دولت عربستان سعودی او را به‌فرماندهی به‌اصطلاح "ارتش اسلامی"ای که از مدتی پیش در حال شکل‌گیری بوده است، برگزید. این ارتش اسلامی پیشنهادی، در ظاهر گویا اتحادی ضد تروریسم با شرکت ۳۹ کشور سنی مذهب است که بودجهٔ اصلی آن را پادشاهی عربستان سعودی و کشورهای ثروتمند حاشیه خلیج فارس تأمین می‌کنند. مرکز فرماندهی این اتحادِ نظامی در شهر ریاض، پایتخت عربستان سعودی، خواهد بود.

عربستان سعودی طرح تشکیل این ارتش را در دسامبر سال ۲۰۱۵ /دی‌ماهِ دو سال پیش و پس از آغاز جنگ فرسایشی بر ضد کشور هم‌جوارش، یمن، اعلام کرد. هدف تعیین‌شده در تشکیل این ارتش اسلامی- که رسانه‌های منطقه آن را "ناتوی مسلمانان" نامیده‌اند- گویا جنگ بر ضدِ افراط‌گرایی و تروریسم در منطقهٔ خاورمیانه و "شاخ افریقا" است. درحال‌حاضر، ائتلافی از این ارتش [با ارتش‌های دیگر]، به‌رهبری عربستان، سرگرم جنگ فرقه‌ای در یمن است.

بین کشورهایی که در این اتحاد عضویت دارند، از مصر، ترکیه و پاکستان- که همگی نیروی‌های نظامی‌ای قدرتمند دارند- می‌توان نام برد. حتی کشور نیجریه- که نظام سیاسی آن جمهوری‌ای سکولار یا دولتی غیردینی با جمعیتی مسلمان و مسیحی همسنگ دارد- حمایتش را از این اتحاد اعلام کرده است. محمدو بوهاری، رئیس‌جمهور این کشور، دو سال پیش در دیداری رسمی از عربستان سعودی چنین تعهدی [حمایت از این اتحاد] را اعلام کرد. این تصمیم بدون رایزنی با نهادهای قانون‌گذاری کشور یا حتی همکاران رئیس‌جمهور در هیئت دولت گرفته شد و مردم را غافل‌گیر کرد. او در توجیه این تصمیم گفت: "ما بخشی از این اتحاد هستیم، زیرا در نیجریه تروریست‌هایی داریم که ادعا می‌کنند اسلامی هستند. از این جهت، اگر برای جنگ با تروریسم ائتلافی اسلامی وجود دارد نیجریه بخشی از آن خواهد بود زیرا ما خود قربانی تروریسم اسلامی هستیم." از آن موقع تا کنون، دولت نیجریه به‌سبب درگیری با گروه تروریستی "بوکو حرام"و پا گرفتن جنبش جدایی‌طلبان در جنوب کشور که خواهان تشکیل کشوری مسیحی‌اند، در رابطه با این تصمیم درواقع اقدامی عملی‌ درپیش نگرفته است. درحقیقت برخی از دولت‌ها، هنگامی که عربستان نام کشورشان را در فهرست نخستین این مشارکت نظامی آشکار کرد، شگفت‌زده شدند. پاکستان، باوجوداینکه عربستان اعلام کرده بود که این کشور بخشی از ائتلاف به‌رهبری عربستان در جنگ علیه یک کشور مسلمان همدست است، از گسیل نیرو به یمن سرپیچی کرد. چنین می‌نماید که دولت نوازشریف در آن زمان تصمیم خردمندانه‌ای گرفت. با نگاهی به گذشته و باتوجه به‌این واقعیت که هنوز نشانه‌یی از پایان جنگ در یمن دیده نمی‌شود، و این درگیری نابرابر به بزرگ‌ترین بحران انسانی حتی بزرگ‌تر از بحرانی که دامن‌گیر سوریه شده انجامیده است، چنین تصمیمی حرکتی تردستانه و دلاورانه شمرده می‌شود. با این حال، پاکستان در حدود یک‌هزار سرباز پیاده‌نظام برای آموزش سربازان سعودی به منطقه‌یی در عربستان نزدیک به مرز یمن، فرستاده است. ارتش پاکستان از مدت‌ها پیش در حفظ کاراییِ امنیت داخلی و ورزیدگیِ نیروهای نظامی عربستان و بحرین در مقام وردست آن‌ها بوده است.

مجلس پاکستان در سال ۲۰۱۵ به‌اتفاق آرا تصمیم گرفت تا به کارزار نظامی به‌رهبری عربستان در یمن نپیوندد. انور قارقاش، وزیر امور خارجه امارت متحدهٔ عربی، به‌طور آشکار از این تصمیم پاکستان در آن زمان انتقاد کرد و گفت، با وجود کمک‌های اقتصادی کشورهای خلیج [فارس] در زمینه‌های گوناگون به پاکستان، پاکستان از عمل متقابل در برابر درخواست کمک نظامی به این کشورها کوتاهی کرده است. پی‌آیند اظهارنظر وزیر امور خارجهٔ امارات کدورتی گذرا میان ابوظبی و اسلام‌آباد بود [امارات متحدهٔ عربی، اتحادی از هفت شیخ‌نشین کوچک به نام‌های ابوظبی، دُبی، شارجه، عَجمان، فُجِیره، رأس‌الخِیمه، اُم‌القوین است. درعین‌حال "ابوظبی"، یکی از این شیخ‌نشین‌ها، پایتخت امارات نیز است]. از کشورهایی که از برخورد سیاسی بین دو کشور فرصت‌طلبانه بهره‌برداری کرد هندوستان بود. امارات متحده عربی مناسبات خود با هندوستان را به‌سازی و تعهد کرده است که میلیاردها دلار در طرح‌های مالی و زیربنایی در این کشور سرمایه‌گذاری کند. شیخ محمد ابن زاید آل نهیان، امیر و حاکم امارات متحدهٔ عربی، مهمان اصلی امسال در جشن روز جمهوری در دهلی‌نو بود. عربستان سعودی نیز پس از پاسخ منفی پاکستان به تقاضای آن برای گسیل پیاده‌نظام به یمن، مناسبات خود با هندوستان را  تقویت کرده است.

از بیانیهٔ دولت پاکستان دربارهٔ پذیرفتن مقام فرماندهی ارتش اسلامی از سوی رحیل شریف پس از بازنشستگی از ارتش، چنین برمی‌آید که رحیل شریف این تصمیم را بدون در میان گذاشتن با دولت گرفته است. اما حالا دولت پاکستان می‌گوید اجازه پذیرش این مقام را پس از اینکه پادشاه عربستان به‌طور شخصی این تقاضا را کرد به رحیل شریف داده است. طبق قانون در پاکستان، فرماندهان ارشد ارتش پاکستان تا دو سال پس از بازنشستگی از پذیرفتن مأموریتی خارج از کشور منع شده‌اند، ولی دولت پاکستان در مورد این فرمانده بازنشسته ارشد ارتش استثنا قائل شده است.

رهبران غیرنظامی پاکستان با وجود پیوندهای نزدیک با خاندان سعودی از این امر به‌خوبی آگاه بودند که درگیر شدن غیرضروری در کشمکش‌های جدایی‌طلبانه در یمن در درازمدت می‌تواند زیان‌بخش باشد. امروز در خود پاکستان این تقسیم‌بندی‌های جدایی‌طلبانه روز به‌روز گسترده‌تر می‌شوند. وانگهی پاکستان مرزی طولانی با ایران دارد که اکثریت جمعیتش شیعه‌اند. اکنون حاکمیت عربستان و متحدان محافظه‌کارش، جمهوری اسلامی ایران را به‌چشم دشمن می‌بینند. این می‌تواند دلیلی باشد که چرا کشور عمان تنها کشوری در خلیج فارس است که همراه دو کشور دیگر- عراق و سوریه- هنوز به این ارتش اسلامی پیشنهادشده از سوی عربستان، نپیوسته است. در گردهمایی سران "اتحادیهٔ عرب" در اردن که به تازگی برگزار شد، قطعنامه‌یی در آن تصویب شد که دخالت خارجی در کشورهای منطقه را محکوم می‌کند. البته اشاره آن‌ها نه به ایالات متحده یا قدرت‌های اروپایی، بلکه به جمهوری اسلامی ایران است بی‌اینکه نامی از آن برده شود. بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، در واکنش به این قطعنامهٔ اتحادیه عرب، گفت: "با وجود تجربه‌های گذشته، گروه‌بندی مذکور به‌رهبری عربستان سعودی به‌جای توجه به گره‌های اصلی در منطقه و دنیای اسلام به تشخیص نادرست میان دوستان و دشمنان منجر می‌گردد."

چراغ سبز نشان دادن دولت پاکستان به رحیل شریف برای گرفتن رتبه تازه‌اش- پس از اعلام رسمی آن در مجلس درهفتهٔ گذشته- به دامن زدن انتقادهایی گسترده‌ در سراسر کشورانجامید. سودهای سیاسی و اقتصادی حاصل برای هند در پی برقراری مناسبات نزدیک‌تر با عربستان و امارات متحده عربی، می‌توانند مهم‌ترین عامل در تصمیم دولت پاکستان در رابطه با رتبه تازهٔ رحیل شریف باشند. تصمیم دولت پاکستان باوجود رأی یکپارچه مجلس برای نفرستادن نیرو به یمن انجام گرفت. مجلس همچنین قطعنامه دیگری تصویب کرد که در آن از دولت می‌خواهد کشور پاکستان در کشمکش‌های یمن "باید بی‌طرفی خود را حفظ کند."

"خواجه عاصف"، وزیر دفاع پاکستان، گفت که تصمیم اجرایی شدن این مقام رحیل شریف یک "تصمیم اداری" بود و مدعی شد که هیچ پیوندی با درگیری در یمن ندارد. سرهنگ بازنشسته ناصر جانجوا، رایزن امنیت ملی پاکستان،  که با دم‌ودستگاه‌های نظامی رابطه‌یی تنگاتنگ دارد، تصمیم دولت را موجه نشان داد. او گفت انتصاب فرمانده کل پیشین ارتش به فرماندهی ارتش اسلامی فرصتی گران‌بها برای کشور پدید می‌آورد که برای "امت مسلمان" فعالیت کند. او این ادعا را مردود دانست که، چنین تصمیمی ایران را برآشفته خواهد ساخت. ائتلاف نیروهای اسلامی با مسئولیت رحیل شریف، چشم‌پوشیِ اسلام‌آباد از تقاضای گسیل نیروی نظامی پاکستان به جنگ‌های به‌راه انداخته‌شده از سوی عربستان در کشورهای همتای مسلمان را ممکن است دشوار کند.

مخالفان گفته‌اند که هیچ تصمیمی نمی‌تواند بدون رضایت مجلس گرفته شود. "حزب جنبش برای عدالت"، به‌رهبری عمران خان، همراه با حزب عمدهٔ اپوزیسیون یعنی "حزب مردم پاکستان"، مخالفت پرسروصدای‌شان را با چنین حرکتی نشان داده‌اند.

ایران که این پیش‌قدمی عربستان سعودی را به‌طور مسلم به‌زیان خود می‌بیند، به‌شدت و بی‌پرده آن را موردانتقاد قرار داده است. تصمیم گماشتن رحیل شریف به‌رهبری گروه‌بندی نظامی‌ای به‌سرکردگی عربستان پیش از به‌آگاهی رساندن رسمی آن، از سوی دولت پاکستان به‌اطلاع ایران رسانده شده بود. نوازشریف، نخست‌وزیر پاکستان،"سرتاج عزیز"، رایزن خود در امور خارجی، را در ماه فوریه/ بهمن‌ماه ۹۵، راهی تهران کرد تا دولت روحانی را از تصمیم دولتش مطلع کند. در همین حال، رحیل شریف ادعا می‌کند که او تنها فردی خواهد بود که در مقام فرماندهٔ کل این ائتلاف نظامی تصمیم‌گیری‌های نهایی را انجام خواهد داد. او گفته است کوشش خواهد کرد جمهوری اسلامی ایران را نیز به پیوستن به این گروه وادارد. او اصرار دارد هدف این پیمان نظامی را نبرد با تروریسم اسلامی نشان دهد. علاءالدین بروجردی، رئیس کمیسیون سیاست خارجی و امنیت ملی مجلس ایران، که در ماه ژانویه ۲۰۱۷ (دی/بهمن ۹۵) برای دیداری به پاکستان رفته بود به رسانه‌های پاکستانی گفته بود هدفِ پیمان نظامی به‌سرکردگی عربستان سعودی "تنها برای کشتن مردم بی‌گناه" در یمن است و "بنابراین کسی مایل نیست بخشی از این ائتلاف باشد." مهدی هنردوست، سفیر ایران در پاکستان، هشدار داد که چنین رویدادهایی برای مناسبات دوجانبهٔ  ایران و پاکستان مشکل‌ساز خواهد شد. رهبران جامعهٔ شیعیان پاکستان هم این تصمیم را موردانتقاد قرار داده‌اند. فؤاد چاودری، سخنگوی "حزب جنبش برای عدالت" (تی‌پی‌آی)، گفت نمایندگان این حزب مسئلهٔ انتصاب نهانی رحیل شریف را در مجلس پیش خواهند کشید. این سخنگو در ادامه گفت، اتحاد نظامی به‌سرکردگی عربستان سعودی برای مقابله با ایران است و جدایی‌های موجود بین جامعه‌های سنی و شیعه در پاکستان را بیشتر خواهد کرد. او خطاب به دولت یادآوری کرد که، پاکستان تعهد کرده است در درگیری‌های غرب آسیا- که نه‌تنها پای ملت‌های مسلمان منطقه بلکه قدرت‌هایی بزرگ مانند ایالات متحده و روسیه را نیز به‌میان کشیده است- بی‌طرف باقی بماند. فرهاتوالله بابار، دبیرکل حزب مردم پاکستان، گفت دولت پیش از تصمیم باید مجلس را آگاه می‌ساخت. به‌هرحال، دولت نوازشریف هنوز ادعا می‌کند که تغییری در سیاست جاری دولت انجام نگرفته است و نیروهای نظامی پاکستان در هیچ شرایطی به کشورهای مسلمان دیگر گسیل نخواهند شد.

به‌ نقل از: نشریهٔ  "دموکراسی خلق"، ارگان مرکزی حزب کمونیست هند (مارکسیست)

  «نامۀ مردم»، شمارۀ ۱۰۲۸، ۵ تیر ( سرطان) ماه ۱۳۹۶