فتح‌الله گولن: «چرا دموکراسی ترکیه شکست خورد؟»
بهرام
رحمانی
فتح‌الله گولن: «چرا دموکراسی ترکیه شکست خورد؟»
محمد فتح‌الله گولن، کسی که پس از
کودتا «نافرجام» و یا «ساختگی» سال 2016 ترکیه، نامش بیش از پیش جهانی شده است.
چرا که رجب طیب اردوغان که روزگاری از شاگردان گولن محسوب می‌شد اما بعدها به
منتقدین اردوغان تبدیل شد. اردوغان، گولن را عامل کودتای 2016
ترکیه معرفی کرده است.
رجب طیب اردوغان، رییس جمهوری ترکیه و
اطرافیان او به‌سرعت
مسئولیت کودتای «نافرجام» این کشور را بر عهده آن‌چه «دولت موازی» می‌نامند، گذاشتند.
آنها می‌گویند «دولت موازی» قصد سرنگونی دولت اردوغان را دارد. اندکی پس از
نخستین اشاره‌های مقام‌های رسمی ترکیه به «دولت موازی»، فتح‌الله گولن هرگونه دست
داشتن در این کودتا را رد کرد.
تازه‌ترین مطلب گولن که در روزنامه
زمان ترکی منتشر شده است «چرا دموکراسی در ترکیه شکست خورد؟» نام دارد. این مطلب
به زبان‌های مختلف ترجمه شده است.
فرازهایی از مطلب گولن که در نشریه زمان ترکی
منتشر شده، چنین است:
«زمانی ترکیه الگوی دموکراسی اسلامی مدرن به‌شمار
می‌رفت. درست است که درآغاز هزاره جدید، حزب توسعه و عدالت پس از روی کار آمدن
برخی اصلاحات را مطابق معیارهای دموکراسی اتحادیه اروپا انجام داد و وضعیت کشور در
زمینه اوضاع حقوق بشر را بهبود بخشید، اما متاسفانه این اصلاحات دیری نپائید و
روند اصلاحات پس از سال 2011 متوقف شد و با پیروزی رجب‌طیب اردوغان، رییس‌جمهوری
فعلی برای بار سوم، کشور کاملا به عقب بازگشت.»
«اگر چه 99 درصد جامعه ترکیه مسلمان هستند،
اما به شکل آشکاری جامعه‌ای چندگانه و ناهمگون است. شهروندان ترک به ایدئولوژی‌ها
و فلسفه‌ها و باورهای متعدد و مختلفی گرایش دارند. آنها خود را سمتی، علوی، ترک،
کرد، دیگر اقوام، مسلمان، غیر مسلمان، دین‌دار، لائیک و غیره معرفی می‌کنند. در
چنین جامعه‌ای بسط یک ایدئولوژی مشخص بی‌فایده است و تعدی به کرامت انسانی است و
شیوه حکومت مشارکتی که به هیچ مجموعه‌ای از اکثریت یا اقلیت اجازه سیطره بر دیگران
را ندهد، بهترین شیوه حکومت بر یک جامعه با گرایش‌های مختلف، مانند جامعه ترکیه
است. این موضوع درباره سوریه و برخی کشورهای منطقه نیز صدق می‌کند.»
«اردوغان با چنگ انداختن به نهاد حکومت، مصادره
شرکت‌های بزرگ و پاداش‌دهی به آنها که او را در این توطئه همراهی می‌کنند،
دموکراسی که نوید خیر برای ترکیه بود را از بین بود. اوهمچنین مرا دشمن حکومت
خواند و من و همراهانم را متهم کرد که دلیل همه مشکلات ترکیه در چند سال اخیر
هستیم تا سلطه‌اش روی حکومت و جهت‌دهی به افکار عمومی ترکیه را محکم‌تر کند. این
بهترین مصداق برای سوء استفاده از یک شخص یا گروه به عنوان مترسک یا قربانی است.
حکومت اردوغان صدها هزار نفر از کسانی که به
سیاست‌های او انتقاد داشتند را دستگیر کرد، به ویژه آنها که با جنبش مسالمت‌آمیز
«الخدمة» ارتباط داشتند. هر که از سیاست‌های اردوغان انتقاد کرد، سرکوب شد، از
فعالان معترض حوزه محیط زیست، روزنامه‌نگاران، پژوهشگران دانشگاه‌ها، کردها، علوی‌ها،
شهروندان غیرمسلمان و برخی گروه‌های اسلامی. این دستگیری‌های بی‌رویه، رانده شدن‌های
جبری و ستم‌های دیگر، چه زندگی‌ها و خانواده‌هایی را از بین نبرد.
به دلیل این ستم مستمر، هزاران نفر از داوطلبان
جنبش «الخدمة» ناچار به پناهندگی در کشورهای اروپایی مانند فرانسه شدند. از آن‌جا
که آنها افراد مقیم جدیدی در این کشورها خواهند شد، مطمئنا در این جوامع ادغام
شده و قوانین آنها را محترم شمرده و با مشارکت فعال در پروژه‌های مثبت و سازنده
در یافتن راه‌حلی برای مشکلاتی که این جوامع با آنها روبه‌رو هستند، مشارکت
خواهند کرد و در راس این مشکلات، انتشار خوانش‌های رادیکال از اسلام در اروپا است.
هنوز دستگیری‌های دسته‌جمعی هزاران نفر را به
دلیل همراهی با یک نفر یا یک گروه، در ترکیه در جریان است. 150 هزار نفر شغل خود
را از دست دادند و 200 هزار نفر به زندان‌های احتیاطی افکنده شده و 50 هزار نفر
زندانی شدند. شهروندانی نیز که به دلایل سیاسی تحت نظر قرار گرفته‌اند و می‌خواهند
از کشور خارج شوند، به دلیل لغو گذرنامه هایشان از حقوق اولیه خود که سازمان ملل
به آنها تاکید دارد، در زمینه آزادی سفر محرومند.
اردوغان با استفاده از روابط دیپلماتیک، از آوازه
ترکیه که این کشور در جهان از سال 1923 به‌دست آورد، سوء‌استفاده کرده و منابع
حکومت را برای اعمال فشار و ربودن همراهان جنبش «الخدمة» در سرتاسر جهان به کار می‌گیرد.»
...
«ترکیه امروز عمل به دموکراسی و حقوق بشر را
متوقف کرده و آنها را کنار گذاشته است و متاسفانه ترکیه، به‌عنوان یک دولت با اکثریت مسلمان، شانس تاریخی خود
برای رسیدن به دموکراسی در اسلوب اروپایی را از دست داد. این موضوع به شکل واقعی
در 10 سال پیش ممکن بود.
امیدوارم این تجارب دردناک و غم‌انگیزی که ترکیه
و برخی کشورهای با اغلبیت مسلمان در حال تجربه آن هستند، منجر به تولید بینش
اجتماعی درباره اهمیت انتشار روح دموکراسی، حاکمیت قانون، اجرای انتخابات آزاد
وعادلانه و احترام آزادی‌ها وحقوق اولیه افراد شود.» (منبع:
روزنامه زمان ترکیه، 25 فوریه 2019)
***
گولن که ازسال ۱۹۹۹ در ایالات متحده آمریکا در تبعید به سر می‌برد،
پیش ازاین متحد رجب طیب اردوغان به‌شمار می‌رفت و در سال 2002، به او در
رسیدن به قدرت کمک کرده بود. با این حال اتحاد میان آنها بدلیل آن‌چه اختلاف بر
سر تقسیم قدرت و شیوه خاص اردوغان در رهبری گزارش شده، از هم پاشید. این اختلاف‌ها
به اندازه‌ای رسید که «جنبش خدمت» گولن در ترکیه به‌عنوان یک گروه تروریستی شناخته
شد.
فتح‌الله گولن، روحانی و متخصص الهیات که نامش
در 1960 با امامت جمعه مسجد اصلی ازمیر بر سر زبان‌ها افتاد؛ از
سال 1999 پس از آن‌که به تضعیف سکولاریسم در ترکیه متهم شد، در تبعیدی
خودخواسته در آمریکا زندگی می‌کند.
با آن‌که اندکی بعد به‌صورت غیابی از او رفع
اتهام شد٬ اما در آمریکا ماند و به سازمان‌دهی یکی از بزرگ‌ترین سازمان‌های مذهبی
اسلام در ترکیه و کشورهای ادامه داد. «جنبش خدمت» گولن، دارای هزاران هوادار و
حامی مالی و بیش از هزار مرکز آموزشی است که به دانش‌آموزان خود آموزش می‌دهد.
این جنبش که به ارائه خدمات اجتماعی همراه با
ارزش‌های دینی محافظه‌کارانه شهرت دارد، به‌طور کلی طرفدار به اصطلاح اسلام «میانه‌رو»
است. با این حال این جنبش به‌دلیل شبکه قدرتمند و نفوذی که میان تاجران ثروتمند و
مراکز آموزشی دارد، از سوی برخی ازحکومت ها به عنوان یک تهدید تلقی می‌شود.
اردوغان چندین بار گولن را به تلاش‌های پشت پرده
برای مخدوش کردن دولت خود محکوم کرده است؛ از جمله در سال 2013 و در
جریان بررسی یک رسوایی از سوی پلیس که چند تن از نزدیکان اردوغان به دست داشتن در
این رسوایی مالی محکوم شدند. این رسوایی، هم‌چنین مقام‌های دولت را متهم می‌کرد با
استفاده از منابع مالی دولت و خرید طلا و ارسال آن به ایران، نه تنها به تهران
برای دور زدن تحریم‌های بین‌المللی علیه برنامه هسته‌ای این کشور کمک کرده‌اند٬
بلکه از این طریق ثروت‌اندوزی هم کرده‌اند.
موافقت و مخالفت گولن با اردوغان
در آغاز جنبش وابسته به فتح‌الله گولن با حزب
اسلامی «عدالت و توسعه» به رهبری رجب طیب اردوغان مناسبات نزدیک و دوستانه‌ای داشت
اما به‌تدریج به رقیبانی در عرصه سیاست داخلی تبدیل شدند.
بسیاری از تحلیل‌گران ریشه دشمنی دو جریان را در
انحصارطلبی و اقتدارجویی رجب طیب اردوغان می‌بینند.
حزب و دولت حاکم در ترکیه از
سال 2013، به آزار و تعقیب آشکار هواداران و فعالان «خدمت» دست زدند و
برخی از مقامات دولت بلندپایه را به اتهام همکاری با فتح‌الله گولن دستگیر کردند.
دولت ترکیه برخی از بنیادهای وابسته به پیروان
گولن را به فساد مالی متهم کرد.
دولت ترکیه به رهبری اردوغان، جریان وابسته به
فتح‌الله گولن را متهم کرد که با ایجاد ساختارهای موازی دولتی در داخل دولت ترکیه
تشکیل داده، برای سرنگونی حکومت تلاش می‌کند.
دولت ترکیه در جریان حملات متناوب به طرفداران
فتح‌الله گولن در چند سال گذشته صدها کارمند دستگاه انتظامی و قضایی را دستگیر یا
از کار بر کنار کرده است.
دولت، هم‌چنین معتقد است که طرفداران فتح‌الله
گولن در رسانه‌های جمعی نفوذ کرده‌اند و به همین بهانه، تعداد بی‌شماری از روزنامه‌نگاران
را از رسانه را برکنار کرده و یا به‌طور کلی این رسانه‌ها را تعطیل کرده است.
از این گذشته، دولت جنبش فتح‌الله گولن را جریانی
تروریستی شناخته و فعالان این گروه را به‌عنوان تروریست‌های خطرناک، تحت پیگرد
قرار داده است. برای نمونه در سال 2014 سردبیر روزنامه «زمان» به همین
اتهام دستگیر شد.
کودتا وطرح اردوغان
برای کنترل ریاست ستاد ارتش وسازمان امنیت ترکیه اردوغان قصد داشت ستاد مشترک ارتش و سازمان
اطلاعات و امنیت ترکیه را زیر کنترل خود درآورد. پس از
کودتای «نافرجام»در ترکیه، جناح حاکم واکنش‌های مختلفی نشان دادند.
این تصمیم اردوغان پس از شکست
کودتای 15 ژوئیه 2016 و دستگیری هزاران نفر از مخالفان دولت و
ایجاد تغییرات بزرگ در ارتش ترکیه، قدم دیگری برای به دست گرفتن اختیار نیروهای
امنیتی و ارتش برشمرده می‌شود.
رجب طیب اردوغان، رییس جمهوری این کشور شامگاه
شنبه 30 ژوئیه 2016، طی یک مصاحبه تلویزیونی اعلام کرد که به منظور
ایجاد «تغییراتی جزیی» در قانون اساسی، لایحه‌ای به پارلمان ترکیه ارائه
خواهد شد.
رییس جمهوری ترکیه پس از کودتا، سه ماه
وضعیت فوق‌العاده در این کشور اعلام کرد. به‌گفته اردوغان، این زمان در صورتی که وضعیت به
حالت عادی برنگشته باشد، تمدید می‌شود. او در این مورد فرانسه را مثال زد که پس از
حملات تروریستی پاریس وضعیت فوق‌العاده در آن کشور دو بار تمدید شد. اردوغان این وضعیت را چند بار تمدید کرد.
اردوغان گفت، تاکنون حدود 18 هزار
و 700 نفر در ترکیه بازداشت شده‌اند. اتهام اغلب بازداشت‌شدگان نزدیکی
به فتح‌الله گولن، رهبر «جنبش خدمت» بوده است.
در میان بازداشت‌شدگان، چهره‌هایی از مقامات
دولتی، سیاست‌مداران، دانشمندان و روزنامه‌نگاران وجود دارند.
از سوی دیگر، یک مقام ارشد دولتی که نخواسته نامش
فاش شود، روز شنبه 30 ژوئیه، به رسانه‌ها گفت که دولت ترکیه از مدت‌ها پیش از وقوع کودتا به پیام‌های رمزگذاری‌شده
وابستگان به گولن برخورد کرد. بدین ترتیب آنکارا فهرستی از ده‌ها هزار نفر از اعضای شبکه گولن تهیه کرد.