بر خشکسالی هم غلبه می‌کنیم
«بر خشکسالی هم غلبه می‌کنیم»
یوری
املیانوف
مترجم: ا. م. شیری
در
سالهای آخر دهه ۴٠ در کشور
شوراها پوسترهای منقوش به تصویر نشسته استالین در پشت میزی که روی آن نقشه بخش
اروپایی اتحاد شوروی قرار داشت، ظاهر شد. اشعار و نقاشی‌ها تا چندی پیش اغلب
چگونگی بررسی خط جبهه شوروی- آلمان توسط استالین را توصیف می‌کردند. حالا، در
پوسترهای جدید او نقشه نوار حصار‌های جنگلی را که روی آن نوشته: «بر خشکسالی هم غلبه می‌کنیم!»، مورد
بررسی قرار می‌دهد،
نخستین
برنامه زیست محیطی جهان در مقیاس کشور بزرگ
مدتی
قبل از ظهور این پوسترها در خیابانها، در روزنامه‌های مرکزی اتحاد شوروی فرمان
مورخ ۲٠ اکتبر ١۹۴۸ شورای وزیران اتحاد شوروی و کمیته
مرکزی حزب کمونیست سراسری (بلشویک) «در
خصوص کاشت جنگلهای حفاظت از خاک، گسترش تناوب زراعی علفزارها، ایجاد حوضچه‌ها و
مخازن آبی برای تأمین بازدهی پایدار محصولات زراعی در مناطق جلگه‌ای و جنگلی– دشتی بخش اروپایی اتحاد
شوروی» انتشار یافت.
کمی بعد، مطبوعات این برنامه را «طرح
استالینی تسخیر طبیعت» نام گذاشتند.
بر
خلاف آنچه که امروزه تبلیغات رسمی این تصور را به اذهان عمومی القاء می‌کند که
گویا حکومت شوروی هرگز به مسئله حفظ محیط زیست توجه نداشت، فرمان دولت اتحاد شوروی
در ماه دسامبر سال ۱۹۴۸
حاوی نخستین برنامه حفظ محیط زیست در تاریخ جهان و بلحاظ ابعادش بی‌سابقه بود.
برنامه
جنگل‌کاری در اتحاد شوروی نقطه عطفی در روند قرنها عقب ماندگی در عرصه پوشش جنگلی
میهن ما بود. دانشمندان عقیده دارند، که ۱٠ هزار سال پیش ۶٠
درصد خاک کره زمین پوشش جنگلی داشته است. ۱٠٠ سال قبل جنگلها در ٣٠- ۴٠ درصد سرزمینهای اطراف دریاها و اقیانوسها باقی ماندند. تا اواسط قرن
بیستم فقط ۲۴ درصد از سطح
قاره‌ها و جزایر زیر پوشش جنگل باقی ماند. و حتی برغم کاهش کنونی سطح تحت پوشش
جنگلها، حاوی منابع بسیار زیادی اعم از چوب، چوب‌پنبه، انواع قارچها، میوه‌ها،
میوه‌های بوته‌ای، گردو، فندق، منابع شکار و گیاهان دارویی هستند. باضافه اینها،
در جنگلهای امروزی بیش از ٣٠٠ هزار گونه گیاهی به موجودیت خود ادامه می‌دهد.
آکادمیسین
و. ن. سوکاچف با
توضیح وظایف فرمان سال ۱۹۴۸ در
مقاله‌ای زیر عنوان "طرح استالینی تسخیر طبیعت و مشارکت فرهنگستان علوم اتحاد شوروی در
تحقق آن" نوشت:
«نوارهای جنگلی فضای اطراف را تحت تأثیر همه‌جانبه قرار خواهند داد. آنها، بویژه،
سرعت و مسیر جریان هوا (باد) را تغییر می‌دهند؛ باعث کاهش تعرق گیاهان و تبخیر خاک
می‌شوند؛ به تجمع برف و توزیع یکنواخت‌تر آن کمک می‌کنند. برای درجه مطلوب‌تر
حرارت هوا و خاک شرایط مساعد فراهم می‌آورند؛ رطوبت مطلق و نسبی هوا را افزایش می‌دهند؛
از سرعت روانآب‌های سطحی می‌کاهند، از فرسایش خاک جلوگیری می‌کنند؛ مانع فرسایش
زمین بواسطه باد و طوفان سیاه می‌شوند».
بر
اساس اندوخته‌های تجربی در ایجاد نوارهای جنگلی، آکادمیک تصریح می‌کند، که آنها «به
افزایش تولید محصولات کشاورزی بشدت کمک نمودند: غلا‌ت ۲٠- ٣٠ درصد، محصولات صیفی و باغی ۵٠- ۷۵ درصد، گیاهان ۱٠٠- ۲٠٠ درصد. کیفیت دانه‌ها را بهبود
بخشدند.
نوارهای
جنگلی از همان سالهای جوانی، ٣- ۵ سال
بعد از کاشت تأثیر مثبت خود را گذاشتند. اگر محصولات مزارع دشتهای باز در شرایط
خشکسالی شدید بسیار ناچیز بود، میزان محصولات آنها تحت حفاظت کمربندهای جنگلی هر
چند کم، اما تا حد قابل ملاحظه‌ای افزایش یافت… به این ترتیب، نوارهای جنگلی زمینه
مساعدی برای ساماندهی شالوده پایدار محصولات زارعی فراهم ساختند».
در
این طرح کاشت ۲ میلیون هکتار
نوار جنگلی در ۸ ناحیه تا سال ۱۹۶٣ پیش‌بینی شده بود، که می‌بایست
بعنوان مانع در مسیر بادهای خشک جنوب- شرقی ایجاد شود. نخستین ناحیه بلند جنگلی
بطول ۹٠٠ کیلومتر دردو
ساحل رود ولگا از شهر ساراتوف تا آستاراخان ایجاد گردید. قرار بود عرض آن ۱٠٠ متر باشد. ناحیه دوم بطول ۶٠٠ کیلومتر از شهر پنزا تا کامنسک و
شامل سه نوار موازی بفاصله ٣٠٠ متر از یکدیگر بود. ناحیه سوم بطول ۱۷٠ کیلومتراز کامئشین تا استالینگراد در
حوزه آبریز رودهای ولگا و ایلووا ایجاد
گردید. ناحیه چهارم بطول ۸۵٠
کیلومتر شامل ۴ نوار موازی، هر
کدام بعرض ۶٠ متر و بفاصله
٣٠٠ متر از یکدیگر از چاپایوسک تا ولادیمیروفکا
روی ولگا را
دربرمی‌گرفت. ناحیه پنجم بطول ۵۷٠
کیلومترمرکب ازچهار نوار موازی ۶٠
متری با ٣٠٠ متر فاصله از یکدیگر، از استالینگراد تا چرکاسک ادامه
می‌یافت. ناحیه ششم بطول ۱٠۸٠ کیلومتر از بخش جنوبی رشته کوه
اورال بطرف دریای خزر امتداد داشت. این ناحیه شامل سه نوار موازی در ساحل چپ و سه
خط موازی در ساحل راست رود اورال بود. هر یک از آنها ۶٠ متر عرض داشتند و فاصله بین
انها از ۱٠٠ تا ۲٠٠ متر بود. ناحیه هفتم عبارت بود از
یک نوار ۶٠ متری بطول ۹۲٠ کیلومتر در ساحل رود دُن از شهر وارونژ تا راستوف
روی دُن. هشتمین ناحیه
شامل یک نوار به عرض ٣٠ متر و بطول ۵٠٠
کیلومتر در ساحل رود دُنتس شمالی