انتقادها به اعطای نوبل ادبیات بهالگا توکارتسوک و پتر هاندکه
انتقادها
به اعطای نوبل ادبیات بهالگا
توکارتسوک و«پتر
هاندکه»!
سرانجام بعد از یک سال وقفه، کمیته نوبل برندگان نوبل ادبی در سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ را به طور هم زمان در روز
پنج شنبه ۱۰
اکتبر - ۱۸ مهر
اعلام کرد.
کمیته ادبی آکادمی نوبل، به دلیل اتفاقاتی که در سال ۲۰۱۸ برایش افتاد، فرصتی غیرمعمول داشت تا
هم زمان دو نویسنده را به عنوان برندگان دو سال انتخاب کند.
آکادمی سوئد نوبل ادبیات در سال ۲۰۱۸ را به الگا توکارتسوک نویسنده
لهستانی و نوبل ادبیات در سال ۲۰۱۹ را
به پتر هاندکه، نویسنده اتریشی اهدا کرد. سال گذشته به دلیل رسوایی در آکادمی
نوبل، جایزه نوبل ادبی به نویسنده ای اهدا نشد. به همین سبب در سال
جاری دو نویسنده به طور هم زمان مهم ترین جایزه ادبی جهان را دریافت
کردند.
آثار این دو نویسنده در تضاد با یکدیگر قرار دارند و انتخاب آن ها
نشان دهنده تضادها و تفرقه هایی است که این روز‌ها نزاع های
ایدئولوژیک میان ملی گرا‌های راست افراطی، نئونازی ها، ضدفاشیست ها
و جهان بینی ها در سراسر اروپا و جهان ایجاد شده است.
آثار توکارچوک بر به چالش کشیدن سرپوش گذاری های
ملی گرا‌ها در سرکوب های تاریخی تمرکز دارد در حالی که هاندکه
جنگ های ناسیونالیستی را تقدیس کرده است!
الگا توکارتسوک نویسنده و روانشناسی یکی از مهم ترین نویسندگان
ادبیات معاصر لهستان به شمار می آید. او پس از نوشتن رمان هایی
به نوشتن جستارهای غیر داستانی و قطعات ادبی با یک سویه روایی روی آورد.
«ناآرامی»، مجموعه ای از این نوشته ها مهم ترین اثر او
به شمار می آید.
توکارتسوک سال ۱۹۶۲ در سولشوف لهستان به دنیا آمد. والدین او هر دو
معلم بودند. پدرش مسئول کتاب خانه مدرسه هم بود و در همان کتاب خانه بود
که توکارتسوک به
علاقه اش به ادبیات پی برد و کتاب از دستش نمی افتاد.
توکارتسوک نخستین
کتابش را که مجموعه شعر است در سال ۱۹۸۹ منتشر کرد که چند سال بعد با استقبال منتقدان رو به رو شد زمانی که
نخستین رمانش «The
Journeyof Book-People» که داستانی
خیالی درباره شخصیت هایی است که به دنبال کتابی رازآمیز در پیرنه هستند
و در قرن هفدهم فرانسه و اسپانیا روی می دهد. این اثر جایزه ناشران لهستان
را برای نویسنده ای نوقلم برای توکارتسوک به ارمغان آورد.
اما نقطه تحول حرفه ادبی اش با نگارش
سومین رمانش، «باستانی و دیگر دوره ها» (۱۹۹۶) رقم خورد. این کتاب داستان سه نسل از خانواده ای
لهستانی را از سال ۱۹۱۴ تا آغاز شکل گیری
«اتحادیه همبستگی سولیدارنوشچروایت» در سال ۱۹۸۰ روایت می‌کند.
سال ۲۰۱۸ او نخستین نویسنده لهستانی نام گرفت که جایزه من بوکر
بین المللی را برای رمان «پروازها» که با ترجمه جنیفر کرافت در آمریکا منتشر
شده است، به دست آورد. کرافت درباره این رمان گفته بود: «اثر توکارتسوک جهانی است و در عین حال شدیدا لهستانی است.» «پروازها»
مجموعه ۱۱۶ اثر ادبی کوتاه درباره شخصیت هایی است که در حال
جا به جایی هستند یا مهاجرت کرده اند. جامعه ادبی این اثر را
پادزهری ادبی نامید که انزوای فرهنگی، بیگانه هراسی و ملی‌گرایی را التیام
می بخشد.
توکارتسوک در این کتاب
می نویسد: «سیالیت، پویایی، غیرواقعی بودن؛ این ها دقیقا ویژگی هایی
است که ما را متمدن کرده اند. بربر‌ها سفر نمی کردند. خیلی ساده مقصدی
را برای بازدید انتخاب می کردند یا به منطقه ای یورش می بردند.»
وی در گفت‌وگویی با تایمز، گفته بود نوشتن
این رمان را بیش از یک دهه قبل شروع کرده بود؛ پیش از برگزیت و اقدامات ملی گرایانه ای
که سراسر اروپا را در برگرفته است: «وقتی این کتاب را نوشتم که جهان به دنبال راهی
می گشت تا پذیرای همه باشد. حالا می بینیم که چه طور اتحادیه
اروپا با سیاست کشور‌هایی مثل لهستان و مجارستان که بار دیگر مسئله مرز‌ها برایشان
حایز اهمیت شده است، ضعیف خواهد شد.»
هم چنین وی به سیاست های مهاجرتی
ایالات متحده آمریکا اشاره کرده بود: «دوازده سال پیش هیچ اشاره ای به دیوار
یا مرز نمی شد که البته از ابتدا این مفهوم را نظام های استبدادی
اتخاذ کردند. باید اعتراف کنم که در آن زمان مطمئن بودم تمامیت خواهی پیش
روی ماست.»
توکارتسوک را در
لهستان، چهره ای برجسته و صریح اللهجه می شناسند که مخالفتش با
حزب «عدالت و قانون» راست گرا زبان زد است. انتشار رمان «کتاب های
یعقوب» که وقایع آن در قرن هجدهم و در لهستان روی می دهد و نویسنده در آن
تنوع نژادی این کشور را گرامی داشته است، با واکنش شدید گرایشات راست و نژادپرست
رو به رو شد.
این کتاب جایزه مهم ادبیات لهستان Nike Award
را در سال ۲۰۱۵ برای توکارتسوک به ارمغان آورد. این کتاب با استقبال منتقدان و
خوانندگان مواجه، اما با انتقاد شدید حزب های ملی رو به رو شد.
حتی کار به جایی کشیده شد که برای آزار و اذیت توکارتسوک کمپین راه می انداختند و او را تهدید به قتل یا
اخراج از کشور می کردند.
اما در مقابل هاندکه، به دلیل طرفداری از نزاع های ملی و
نژادی، به شدت مورد انتقاد قرار گرفته است.
بیست سال پیش از آن که پیتر هاندکه به عنوان برنده نوبل انتخاب
شود، نویسنده دیگری او را برای مجموعه ای از عذرخواهی های
دل سوزانه از حکومت نسل کشی اسلودان میلوشوویچ به عنوان «ابله
بین المللی سال» خوانده بود.
هاندکه، به دلیل میراث اسلوونیایی خودش در جنگ بالکان کاملا موضع گیری
ناسیونالیستی داشت، به صورت علنی گفته بود که مسلمانان سارایوو خودشان را
قتل عام کرده اند و دارند صرب ها را سرزنش می کنند و
نسل کشی سربرنیتسا را انکار کرد. او سال ۲۰۰۶ در مراسم خاک سپاری میلشوویچ که
به عنوان جنایت کار جنگی شناخته شد شرکت کرد.
دقیقا به خاطر همین دیدگاه‌های سیاسی جنجالی هاندکه، نامزدی او برای
دریافت جایزه هاینریش هاینه در همان سال در نهایت ملغی شد. وقتی در سال ۲۰۱۴ او برنده جایزه بین المللی
ایبسن شد هم اعتراض های عمومی شدیدی در اسلو شکل گرفت.
روز پنج شنبه گذشته پس از این که از وی به عنوان برنده
جایزه ۹
میلیون کرونی سوئدی (۹۱۵
هزار دلار) یاد شد، موجی از اعتراض ها به این انتخاب ایجاد شد.
هاری کونزرو نویسنده در این باره گفت: «بیش از هر زمان دیگری ما
نیاز به روشنفکران مردمی داریم تا بتوانند دفاع مستحکمی از حقوق بشر انجام دهند...
هاندکه چنین شخصی نیست.»
وی افزود: «هانکه انتخاب نگران کننده ای برای کمیته نوبل است ،
او نویسنده خوبی است، کسی که ترکیبی از بینش های بزرگ را با نابینایی های
اخلاقی تکان دهنده در هم می آمیزد.»
کونزرو گفت: «هاندکه باید نوبل را پیش از این که این حرف ها را
به زبان می آورد و از نسل کشی حمایت کند می برد.
اسلاوی ژیژک فیلسوف اسلوونیایی و منتقد همیشگی هاندکه نیز گفت: «سال ۲۰۱۴ هاندکه خواستار لغو نوبل شد و گفت
اهدای این جایزه به معنی تقدیس ادبیات است. امروز ثابت شد حرف او درست است و سوئد
امروز در حالی که دارد یک قهرمان دوران ما یعنی جولیان آسانژ را نادیده می گیرد،
به جای این که به او جایزه صلح نوبل را بدهد، جایزه ادبیات را به هاندکه
می دهد.
میها مازینی نویسنده اسلوونیایی هم گفت: «برخی از نویسندگان روح
انسانی خود را برای ایدئولوژی می فروشند، برخی برای نفرت، برخی برای پول و
قدرت، اما کسی که بیش از همه به من توهین کرده هاندکه است که با حمایتش از حکومت
میلوشوویچ از کشتار مردم دفاع کرد. هرگز فراموش نمی کنم زمستان سردی را که
یوگسلاوی تکه تکه شد و هیچ چیز در فروشگاه ها و مغازه ها پیدا نمی شد.
ما خانواده ای جوان بودیم و دخترم بسیار نوپا بود و به شدت سردش بود.
تمام روز را در صف نفت ماندم و غروب تقریبا یخ زده شروع به خواندن مقاله
هاندکه درباره یوگسلاوی کردم. نوشته او موجب حسادت من شد؛ در حالی که آن ها،
اتریشی ها و آلمانی ها و دیگر غربی ها در چرخه مصرف گرایی
بودند ما یوگسلاوها داشتیم برای همه چیز صف می کشیدیم و
می جنگیدیم.»
در بیانیه ای که روز پنج شنبه منتشر شد جنیفر ایگان رمان نویس
و پرزیدنت سازمان قلم آمریکا (پن)، گفت: «در حالی که انجمن قلم به طور
کلی درباره جوایز ادبی و سایر نهادها اظهار نظر نمی کند، امروز باید یک
استثنا باشد.»
وی افزود: «ما از انتخاب نویسنده ای که از صدای عمومی خود برای
زیر پا گذاشتن حقیقت تاریخی استفاده کرده و از عاملان نسل کشی از جمله
رییس جمهوری سابق صربستان اسلوبودان میلوشوویچ و رهبر صرب بوسنایی رادوان
کارادزیچ دفاع کرده، متحیر شده ایم.»
وی تاکید کرده که حق نیست که برای نبوغ زبانی و ادبی به کسی جایزه
داده شود که به طور مداوم از جنایت کاران جنگی دفاع کرده است و در زمانی که
در جهان ناسیونالیسم، رهبری استبدادی و اطلاعات نادرست بیش از هر زمان دیگری وجود
دارد، جامعه ادبی سزاوار چیزی بیش از این است.
دوستان سابق این نویسنده نیز به دلیل اظهارات سیاسی وی مدت هاست
که از وی فاصله گرفته بودند از جمله رمان نویس جاناتان لیتل دوست سابق وی که
سال ۲۰۰۸
نوشت: «وی شاید یک هنرمند عالی باشد، اما از نظر انسانی او دشمن من است. آلن
فینکل کرات نیز او را یک «هیولای ایدئولوژیک» خوانده بود و سوزان سونتاگ که
چندین ماه در دوران جنگ بوسنی در سارایوو حضور داشت گفته بود حالا کار هاندکه در
نیویورک تمام است.
هاندکه، به خاطر موضعی که در جنگ بالکان
به نفع متهمان به کشتار جمعی و جنایت علیه بشریت اتخاذ کرد از همه سو مورد
انتقاد قرار گرفت و معدودی هم با این استدلال که جایزه نوبل ادبی به خاطر
آفرینش های هنری این نویسنده و شاعر اتریشی به وی اعطا شده و ربطی
به مواضع سیاسی او نداشته، به دفاع از کمیته نوبل سوئد پرداختند.
وزیر فرهنگ صربستان در مصاحبه با خبرگزاری
«تانیونگ» گفت: «هاند که باید مدت ها پیش جایزه ادبی نوبل را دریافت
می کرد، اما سیاست تا به حال در تاخیر این تصمیم نقش بازی می کرد.»
اما «سایت آنلاین» در آلمان نوشت: «اعطای
نوبل ادبی به هاندکه که کشتار جمعی در بوسنی هرسگوین را انکار کرده است، در
کرواسی، آلبانی و بوسنی هرزگوین، موجی از خشم، اندوه و تمسخر به بار آورد.»
روزنامه «گاردین» چاپ لندن هم به نقل از
«اسلاوی ژیژک» فیلسوف سرشناس اسلوونی نوشت: «کمیته نوبل سوئد را باید تعطیل کرد.
یک ستایشگر جنایات جنگی، جایزه نوبل را دریافت می کند در حالی که سوئد سهم
عمده ای در قتل شخصیت قهرمان واقعی دوران ما «ژولیان آسانژ» ایفا کرده است.
به جای جایزه ادبی نوبل باید جایزه صلح نوبل به ژولیان آسانژاعطا می شد.»
وزیرخارجه آلمان از حزب سوسیال دموکرات، از
اعطای جایزه ابراز خرسندی کرد، اما «ولفگانگ ایشینگر» رییس کنفرانس امنیتی مونیخ،
ضمن انتقاد از او، اقدام کمیته نوبل سوئد را ناشایست دانست.
«دیت سایت» فرازی از یک مقاله «یورگن
بروکوف» کارشناس معروف زبان و ادبیات آلمانی در روزنامه «فرانکفورتر آلگماینه» را
نقل کرد که در آن نوشته است «گناه نهایی این نویسنده در حوزه سیاسی رخ
نمی دهد، بلکه در حوزه ادبیات اتفاق می افتد.»
«جان برانت»
نویسنده کتاب پر سروصدای «خانه ای در روستا، آپارتمانی در شهر»، در فیس بوک
نوشت: «مسئله نوبل تنها به ادبیات مربوط نیست، بلکه برخورد نویسنده را نیز دربر می گیرد.
به همین دلیل است که دیگرانی مثل «هاینریش بل» و «گونتر گراس» به خاطر مواضع
سیاسی اجتماعی خود جایزه را دریافت کرده اند. جدا کردن این دو موضوع از
یکدیگر را من نادرست و نامناسب می دانم.»
«پر لئو»
نویسنده و تاریخ دان سرشناس آلمانی هم نوشته است: «خوشبختانه ادبیات خوب فقط
به روحیه قهرمانان آن محدود نمی شود، بلکه باید هنگام خواندن همواره بپرسیم
نویسنده چه روح و روانی دارد؟»
هاشم تاچی، رییس جمهوری کوزوو، پس از اعلام
برندگان جایزه نوبل ادبیات در توئیتر خود نوشت: «هاندکه انتخاب کرد که از عاملان
نسل کشی در بوسنی و کوزوو دفاع کند. تصمیم جایزه نوبل برای قربانیان
بی شمار (این نسل‌کشی) رنج عمیق به همراه آورده است.»
ادی راما، نخست وزیر آلبانی هم در شبکه های
اجتماعی نوشت: «من هیچ وقت فکر نمی کردم که به خاطر یک جایزه نوبل بالا
بیاورم.»
او با «شرم آور» خواندن انتخاب پیتر
هاندکه به عنوان برنده نوبل ادبیات، اضافه کرد که به نظر می رسد
«بدنامی» به یک «ارزش جدید» تبدیل شده است: «نه، ما نباید به نژادپرستی و
نسل کشی تا این حد بی اعتنا باشیم.»
شفیق جعفروویچ، عضو شورای ریاست جمهوری بوسنی
و هرزگوین نیز این انتخاب را «ننگین» خواند و با انتشار بیانیه ای نوشت که
کمیته ادبی نوبل «از نظر اخلاقی کاملا گمراه شده است.»
دینو مصطفیک، کارگردان بوسنیایی نیز در
توئیتر نوشت: «هاندکه برنده جایزه نوبل، کشتار سربرنیتسا را انکار و در خاکسپاری
میلوشویچ شرکت کرد.»
در کشتار سربرنیتسا، در عرض چند روز، هشت
هزار مرد و پسر کشته شدند؛ کشتاری که دادگاه لاهه «نسل کشی» در نظر گرفت.
انجمن مادران سربرنیتسا، از آکادمی نوبل خواسته «هر چه زودتر» جایزه خود را از هاندکه پس بگیرد و تصمیم دیگری بگیرد.