بهرام رحمانی

خیزش مردمی از خاورمیانه تا آمریکای لاتین،

نشانه های بارز بحران سرمایه داری اند!

مقدمه

در چند ماه اخیر علاوه بر شهرهای لبنان، عراق و شیلی کشورهای فرانسه، اسپانیا، هائیتی، سودان، روسیه، مصر، اوگاندا، اندونزی، اوکراین، پرو، هنگ کنگ، کلمبیا، ترکیه، ونزوئلا، برزیل، الجزیره، اکوادور و دیگر کشورهای جهان در سطوح مختلف شاهد اعتراضات مشابهی بودند که شدت آن در دوره های گوناگون متغیر بوده است.

تقریبا در همه این کشورها، این ویژگی مهم به چشم می خورد که تجمعات با یک توقع کوچک کلید می خورد و سپس خواسته های بسیار بزرگ و در سطوح عالی اجتماعی و سیاسی مطرح می شوند.

نگرانی از حذف سوبسیدهای دولتی در کنار افزایش هزینه های زندگی، بیکاری و بی اعتمادی به سیاست دولت ها، تقریبا نقطه مشترک همه این تحولات بوده است.

روزنامه «نیویورک تایمز» در گزارشی آورده است: اعتراضات گسترده ای که بسیاری از کشورهای جهان را درگیر کرده است به شرایط جیب مردم و توانایی اقتصادی آن ها ارتباط دارد.طبق تحلیل روزنامه نیویورک تایمز، عوامل متعددی در رشد سریع این اعتراضات دخیل بوده اند؛ مسائلی هم چون کاهش رشد اقتصاد جهان، عمیق تر شدن شکاف میان طبقه فقیر و غنی در کنار افزایش چشم گیر جمعیت جوان کشورها، نسلی پرتحرک با آرزوهای عقیم را ایجاد کرده است. هم چنین متوقف شدن گسترش دموکراسی در سطح جهان، شهروندان را با دولت هایی غیرپاسخگو رو به رو کرده و همین امر موجب ناامیدی افکارعمومی شده است. شهروندان ریختن به خیابان ها را تنها راه برای تحمیل تغییرات تصور می کند.

خیزش ها، شورش ها، قیام های شهری و اعتراضات مردمی از خاورمیانه تا آمریکای لاتین را فرگرفته است که همگی نشانه های بارز بحران سیستم سرمایه داری جهانی را به نمایش می گذارند. همه این اعتراضت بر علیه بیکاری، گرانی، فقر و فساد و سرکوب دولتی است و به این معنی، طبقاتی و شورش کارگران، بیکاران، محرومان و ستم دیدگان است.

در عراق اعتراض های برعیه تبعیض و نابرابری، بیکاری، فقر و فساد دولتی آغاز شد. در شیلی افزایش بهای بلیت مترو اعتراضات را جرقه زد، و در لبنان مالیات بستن بر تماس‌ های واتس‌آپ.

حتی در عربستان سعودی، که به دلیل ترس از سرکوب دولتی، اعتراض عمومی در آن عملا غیرقابل‌ تصور می‌نماید، عصیان و شورش نادری بر سر افزایش ۱۰۰ درصدی مالیات روی قبض رستوران‌ های عرضه ‌کننده قلیان به‌راه افتاد و هشتگ آن در عربستان تبدیل به ترند شد.

افزایش قیمت پیاز در هند باعث شد کشاورزان بزرگراه ‌ها را مسدود کنند و اعتراضات کوتاه‌ مدتی را به راه بیندازند.

وسعت و شدت آن ها در حدی است که عنوان های اول بیش تر رسانه های جهان را به خود اختصاص داده اند. این اعتراضات از خواسته ها و مطالبات اقتصادی و اجتماعی آغاز می شوند و به سرعت کل قدرت سیاسی حاکم در کشورها را هدف می گیرند. منشاء این جنبش ها را در شکاف میان فقر و ثروت در جهان که روز بروز عمیق تر می شود، باید جست و جو و مورد بحث و بررسی قرار داد.

در سال‌ های اخیر کشورهای مختلف جهان، کانون اعتراض‌ ها و شورش‌ های بخش‌ های مختلف جامعه بوده ‌اند. از اعتراضات دی ماه ١٣٩٦ ایران تا حالا جنبش جلیقه زردها در فرانسه، قاهره، هنگ‌ کنگ، بغداد، بیروت، سانتیاگو (شیلی) و کیوتو (اکوادور) را فراگرفته است.

وجه مشترک این اعتراض ها، عمدتا به تبعیض و نابرابری، فقر، بیکاری و فساد دولتی است.

در ایران، بیش تر جمعیت جوان به خصوص فارغ التحصیلان دانشگاهی، بیکارند. بنا بر آمار وزارت علوم ایران، تنها در فاصله میان ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ مراکز آموزش عالی ایران  با رشد دو برابری از ۱۳۰۰ مرکز به دو هزار و ۵۰۴ مرکز افزایش یافت و تعداد دانشجویان کشور هم از دو میلیون و ۴۰۰ هزار با افزایش بیش از دو برابری به بیش از چهار میلیون و نیم در سال ۹۲ رسید.
معاون آموزشی وزارت علوم در همین رابطه اذعان می ‌کند که  این مراکز حالا «بعد از گذشت چند دهه نه تنها کمکی به رفع معضلات جامعه نکرده است، بلکه خود به معضل اصلی در کشور نیز تبدیل شده است،‌ به طوری که در حال حاضر از یک سو شاهد افزایش آمار بیکاری در بین فارغ التحصیلان دانشگاهی هستیم و از سوی دیگر صندلی ‌های خالی از دانشجو، سالیانه بودجه هنگفتی از سرمایه کشور را می بلعند.»

هم چنین تحصن در برابر کنسولگری ایران در کربلا، پایین کشیدن و پاره کردن عکس خامنه ‌ای و حمله به دفاتر و ساختمان ‌های احزاب و گروه‌ های شبه ‌نظامی عامل سپاه قدس حکومت اسلامی، نشان گر خشم بخش قابل ‌اعتنایی از شیعیان عراق علیه بنیادگرایی اسلامی شیعه ‌محور در عراق است که با تشکیل شبکه‌ ها و تشکل‌ ها درصدد نهادینه کردن نفوذ خود در ساختار قدرت عراق است.

شاید سران حکومت اسلامی و عاملین آن در عراق، هرگز تصور نمی ‌کردند شهر کربلا که دو هفته پیش محل گردهمایی میلیون ‌ها شیعه بود، به مرکز اعتراض علیه حکومت اسلامی تبدیل شود؛ به ‌خصوص پاره کردن عکس خامنه ‌ای!

روزنامه الشرق‌الاوسط لندن روز شنبه ۱۱ آبان ۹۸، از قول سردبیر سابق این روزنامه نوشت: چندان دشوار نیست که بفهمی نظام ایران چه قدر در لبنان و عراق منفور شده و این هم ربطی به شبکه «العربیه» یا هشتگ سپاه الکترونیکی ندارد آن طور که برخی مقامات دولت حسن روحانی ادعا می‌کنند... بلکه در عراق نه شبکه اینترنت وجود دارد و نه «سوشیال مدیا»؛

دولت عراق برای خشنودی ایرانی‌ هایی که فکر می‌ کنند امواج تشویق و تحریک از فضای الکترونیکی می ‌آیند، قطع کرد. اینترنت قطع است و شبکه‌ های اجتماعی مرده، اما انقلاب زنده و پویاست.

سردبیر سابق روزنامه «الشرق‌الاوسط» و مدیر سابق شبکه العربیه می ‌گوید: حکومت ایران، سعودی، آمریکا و اسراییل را سرزنش می ‌کند با این ادعا که میلیون ‌ها فردی که شهرهای عراقی و لبنانی را طی دو هفته‌ گذشته غرق در اعتراضات خود کردند، ساخته این کشورها هستند.

با ین وجود، سران حکومت اسلامی ایران، بسیار نگرانند که دیر و یا زود این اعتراضات به ایران نیز سرایت خواهد کرد. بی جهت نیست که رزمایش قطع اینترنت «به دستور حسن روحانی انجام شده است.»

محمدرضا فرجی ‌پور، جانشین قرارگاه سایبری سازمان پدافند غیرعامل گفته است «سال گذشته به ‌دستور رییس جمهور رزمایش قطع اینترنت» برگزار شد.

به گزارش خبرگزاری امنیتی تسنیم، این سازمان در سال‌ جاری نیز «رزمایش هک، اختلال، نفوذ و تخریب» را انجام داده است. درباره جزییات این رزمایش گزارشی منتشر نشده است.

فرجی، هم چنین گفته که «ستاد مقابله با تحریم‌ ها و تهدیدهای سایبری» برای مقابله با تهدیدات سایبری آمریکا علیه ایران فعال شده است.

شیلی در میان کشورهای آمریکای جنوبی بالاترین درآمد سرانه را دارد و نرخ تورم هم رقم دو درصد است، اما این ارقام و آمار لزوما بیانگر توزیع عادلانه ثروت و امکانات و دسترسی حداقلی همگان به خدمات  عمومی نیستند.

در فرانسه هم سختی و هزینه‌ بری بالای زندگی در پاریس که زیستی راحت را برای بسیاری از شاغلان این شهر دشوار و حومه ‌نشینی را به آن ها تحمیل کرده عاملی مهم در بروز جنبش جلیقه زردها بوده است.

در مورد کشورهایی مانند عراق و لبنان، ساختار ناکارآمد سیاسی و مبتنی بر تقسیم بندی ملی و مذهبی و طایفه ای است که فساد دولتی را در این کشورها نهادینه کرده است.

بر اساس آماری که اخیرا از جانب سازمان غیر دولتی «اوکسفام» انتشار یافته است، ثروت ٢٦ نفر از میلیاردرهای جهان برابر با کل دارایی های ٣ ملیارد و ٨٠٠ ملیون نفر، یعنی نصف ساکنین کره زمین است. مطابق تحقیقات سالانه مجله «فوربس» چاپ آمریکا، بسیاری از این سرمایه داران هر ساعت بیش یک ملیون دلار درآمد دارند. در میان آن ها مالک کمپانی آمازون هر ساعت بیش از چهار و نیم ملیون دلار درآمد دارد. این در حالی است که بیش از نیمی از مردم جهان، روزانه تنها پنج و نیم دلار درآمد دارند. تردیدی نیست که کل ثروت جهان محصول کار کارگر است که از سوی سرمای هداران و دولت های حامی سرمایه داری به یغام برده می شوند.

سرمایه داران، همواره حاصل رنج و کار کارگران را غارت می کنند و تنها بخش کوچکی از ارزش کار کارگر، صرف زندگی بخور و نمیر وی و در واقع بازتولید نیروی کار می شود وبخش دیگر آن محصول کار، کارگر است که به صورت ثروت های نجومی در نزد سرمایه داران انباشته می گردد.

سیستم سرمایه داریصنعتی طی دو قرن گذشته، بارها با بحران های بزرگ و کوچک رو به‌ رو شده و منتقدین و مخالفینش هر بار، با اراده ای خلل ناپذیر به مرگ قریب الوقوع آن، مراسم خاک سپاری اش را تدارک دیده اند.

برخلاف تبلیغات بنگاه های بزرگ خبری، بحران اقتصادی به پایان نرسیده و نشانه های تداوم و ژرفش ان در اقتصادهای امریکا و کشورهای اصلی اتحادیه اروپا به چشم می خورد.

***

شیلی

یک روز قبل از آغاز اعتراضات، رییس ‌جمهور شیلی، سباستین پینرا، با افتخار کشورش را جزیره ثباتی در آمریکای لاتین خوانده بود. او در مصاحبه‌ با فایننشیال تایمز، گفته بود: «ما حاضریم هر کاری انجام دهیم تا به ورطه پوپولیسم و عوام‌ فریبی سقوط نکنیم.»

روز بعد از این مصاحبه، معترضان، در جریان جدی ‌ترین خیزش‌ مردمی شیلی طی دهه‌ های گذشته، به کارخانه‌ ها حمله ‌ور شدند، ایستگاه‌ های مترو را به آتش کشیدند و سوپرمارکت‌ ها را غارت کردند، و نهایتا پینرا را وادار به لشگرکشی به خیابان‌ ها کردند. ده‌ ها نفر کشته شدند، و پینرا که آشکارا عصبی و گیج بود از «جنگ علیه دشمنی قدرتمند و سرسخت» صحبت کرد.

حرکت‌ های اعتراضی در شیلی که از حدود ده هفته پیش آغاز شده مدام اوج گرفته و به درخواست کناره ‌گیری رییس جمهوری رسیده است. روز جمعه 25 اکتبر، تنها در پایتخت شیلی یک میلیون نفر به خیابان‌ ها آمدند و علیه دولت تظاهرات کردند.

بر پایه برآورد مدیریت شهری سانتیاگو، پایتخت شیلی روز جمعه سوم آبان -۲۵ اکتبر، تنها در این شهر، یک میلیون نفر به خیابان آمدند تا علیه سیاست ‌های اقتصادی دولت اعتراض کنند.

اعتراض‌ ها یک هفته پیش و در واکنش به افزایش بهای بلیط مترو در سانیاگو آغاز شد. دامنه این اعتراض ‌ها به خصوص از روز چهارشنبه که اتحادیه ‌های کارگری اعلام اعتصاب عمومی کردند بسیار گسترش یافت.

اتحادیه‌ های کارگری و نهاد‌های مدنی از شهروندان خواسته بودند به خیابان ‌ها بیایند و بزرگ ترین جنبش اعتراضی تاریخ شیلی را رقم بزنند.

بنابر گزارش‌ ها این اتفاق روز جمعه رخ داد و در سانتیاگو حدود یک میلیون نفر به&