چگونه حملات به هواپیماهای ایرانی و روسی فراموش می‌شود

نشریهٔ هفته

 هياهوبرای مقصر معرفی کردن ایران و«موشک‌های روسی» برای سقوط پرواز «پ. اس ۷۵۲» هواپیمایی بین‌المللی اوکرائین در ایران، یادآور این است که چگونه ژئوپليتیک در تعیین این‌که کدام فاجعه پوشش خبری دریافت کند و کدام دریافت نکند، نقش بازی می‌کند. هواپیماها می‌توانند، عامدانه یا تصادفی، سرنگون شوند، اما اگر«آدم‌های خوب» آن‌را انجام دهند، یا مظنون به انجام آن باشند، در آن‌صورت انتظار نداشته باشید آن را به یاد شما بیاورند.

منبع: روسیه امروز

نویسنده: نیل کلارک

گردشگران در حال تماشای پوستری هستند که يادآور سقوط پرواز ۶۵۵ هواپیمایی ایران ایر است، پروازی که در سال ۱۹۸۸ به وسيلۀ موشک‌های نیروی دریایی ایالات متحده سقوط کرد. عکس: Leisa Tyler

هیاهو برای مقصر معرفی کردن ایران و «موشک‌های روسی» برای سقوط پرواز «پ. اس ۷۵۲» هواپیمایی بین‌المللی اوکرائین در ایران، یادآور این است که چگونه ژئوپليتیک در تعیین این‌که کدام فاجعه پوشش خبری دریافت کند و کدام دریافت نکند، نقش بازی می‌کند.

یک هواپیمای مسافربری، که از فرودگاه تهران برخاسته بود، با موشک و تلفات سنگین سرنگون شد. خیر، من از سقوط این هفته پرواز «پ. اس ۷۵۲» هواپیمایی بین‌المللی اوکرائین نمی‌گویم، بلکه سقوط پرواز ۶۵۵ هواپیمایی ایران در ۳ ژوئیه ۱۹۸۸ با یک موشک هوا به زمین مورد نظرم است. هرگز در مورد آن نشنیده اید؟ خوب، تعجب‌آور نیست، زیرا ایالات متحده آن هواپیما را سرنگون کرد. دویست‌ونود نفر جان خود را از دست دادند و حدس بزنید چه شد؟ ایالات متحده رسماً معذرت نخواست.

سرنگونی ۳۲ سال پیش هواپیمای مسافربری ایران به مثابه یک خطای فنی قلمداد شد. خطای فنی اتفاق می‌افتد، نمی‌دانید؟ اما پنج سال پیش از آن همه چیز متفاوت بود، زمانی که اتحاد شوروی پرواز ۰۰۷ خطوط هواپیمایی کره را سرنگون کرد و طی آن ۲۶۹ نفر جان باختند.

برخلاف پرواز ۶۵۵ هواپیمایی ایران، که بر فراز آب‌های ایران بود، هواپیمای کره جنوبی ۳۶۵ میل از مسیر تعیین شده برای آن خارج شده و وارد بخش ممنوعه حریم فضایی شوروی شده بود. شوروی‌های- با توجه به اوج‌گیری تنش‌های جنگ سرد در آن زمان- منطقاً فکر کردند آن یک هواپیمای جاسوسی است و علايم بین‌المللی اخطار فرستادند که بدون پاسخ ماند. لازم به اشاره است که یک هواپيمای جاسوسی ایالات متحده نيز در آن منطقه بود.

من به یاد دارم در آن زمان رسانه‌ها چگونه به این پوشش دادند. شلیک به هواپیما و سقوط  آن شرارت «امپراتوری شیطانی» را ثابت می‌کرد. «قتل در هوا» تیتر روی جلد نیوزویک بود. رونالد ریگان رییس‌جمهور ایالات متحده آن را یک «عمل تروریستی» و «یک عمل وحشیانه» نامید. در حمله موشکی به پرواز ۶۵۵ هواپیمایی ایران ۲۱ نفر بیش‌تر از سقوط هواپیمای کره‌ای جان باختند، اما هواپیمای کره‌ای بیش‌ترین عناوین خبری را دریافت کرد، زیرا در تبلیغات مسلط در جنگ سرد می‌گنجید.

زمانی که خود روس‌ها قربانی باشند این کاملاً متفاوت است. یک فاجعه هوایی که در چاه حافظه ناپدید شده پرواز شماره ۱۸۱۲ خطوط هوایی سیبری بر فراز دریای سیاه در ۴ اکتبر ۲۰۰۱ است. هواپیما در مسیر تل‌آویو به نووسیبریسک در روسیه پرواز می‌کرد. یک موشک که تصادفاً به وسیله ارتش اوکرائین شلیک شده بود، آن‌را سرنگون کرد. اما هی، فقط روس‌ها و ایرانی‌ها هستند که از این کار می‌کنند، این‌طور نیست؟

مؤخرتر، در ۳۱ اکتبر ۲۰۱۵، ما انفجار پرواز ۹۲۶۸ متروجت روسیه را بر فراز صحرای سینا داشتیم. آن هواپیما گردشگران روسی را از مصر به کشورشان بازمی‌گرداند. یک بمب در هواپیما کار گذاشته شده بود  و فرقه مرگ-«داعش»- مسؤولیت آن‌را پذیرفت. فیلیپ هاموند وزیر امور خارجه انگلیس آن‌را به مثابه «شلیک اخطار» برای مسکو توصیف کرد.

تصور کنید چه غوغایی به پا می‌شد اگر سرگئی لاورف وزیر امور خارجه روسیه حمله به یک هواپیمای حامل گردشگران انگلیسی را به این شیوه تهوع‌آور توصیف کرده بود. اما، البته لاورف هرگز چنین کاری نخواهد کرد. او از انسانیت بسیار برخوردار است.

شبیه روی زمین، برخی‌ها در هوا نیز برابرتر از دیگران هستند. همه ما می‌دانیم «ام. اچ. ۱۷» یعنی چه، نمی‌دانیم؟ این پرواز هواپیمای مالزی بود که در ۱۷ ژوئیه ۲۰۱۴ از آمستردام به کوالالامپور می‌رفت و بر فراز اوکرائین، با ۲۹۸ سرنشین سرنگون شد. همه ما آن را به خاطر داریم، زیرا در غرب انگشت تقصیر روسیه و شورشیان هوادار روسیه، شلیک موشک زمین به هوای «بوک» را نشان داد. از آن به مثابه یک دست‌آویز برای تحمیل تحریم‌های بیش‌تر بر روسیه استفاده شد.

اما پرواز «ام. اچ. ۳۷۰» چطور؟ امروز آن پرواز، علی‌رغم این‌که چند ماه پیش از سقوط پرواز «ام. اچ. ۱۷» اتفاق افتاد دشوار به یاد کسی می‌آید. برای یادآوری، «ام. اچ. ۳۷۰» پرواز هواپیمایی مالزی بود که از کوالالامپور به پکن می‌رفت و با ۲۳۹ سرنشین ناپدید شد. اما تقصیر آن‌را نمی‌توان به گردن روسیه انداخت، در نتیجه از سرتیترهای خبری حذف شد. هیچ امتیاز ژئوپلیتیک بر آن مترتب نیست. آن‌را نمی‌توان دست‌آوبز تحمیل تحریم‌های بیش‌تر کرد. نئوکان‌ها به آن علاقه ندارند.

هواپیماها می‌توانند، عامدانه یا تصادفی، سرنگون شوند، اما اگر «آدم‌های خوب» آن‌را انجام دهند، یا مظنون به انجام آن باشند، در آن‌صورت انتظار نداشته باشید آن را به یاد شما بیاورند. پیش از «ام. اچ. ۳۷۰» «اسرارآمیزترین» سانحه هوایی جهان، چنان اسرارآمیز بود که هنوز پس از ۴۰ سال معلوم نیست چه کسی مسؤول آن بود. این سانحه انفجار/سقوط پرواز «ام. آ. ۲۴۰» خطوط هواپیمایی مجارستان در آب‌های نزدیک بیروت در سپتامبر ۱۹۷۵ بود که در آن ۶۰ نفر کشته شدند. این‌را نمی‌توان رد کرد که هواپیمای توپولف «تو-۱۵۴» از بوداپست به لبنان به وسیله یک موشک سرنگون شد.

اما چرا؟ قرار بود یک هیأت بزرگ از فعالین سازمان آزادی‌بخش فلسطین در هواپیما باشند، اما آن‌ها نهایتاً پرواز نکردند. (چند روز پیش از آن سازمان آزادی‌بخش فلسطین دفتر خود را در بوداپست افتتاح کرده بود). احتمال داده می‌شد که هواپیما حامل تجهیزات نظامی برای فلسطینی‌ها بود. آیا هواپیما اشتباهاً سرنگون شد (بیروت در آن زمان یک منطقه جنگی بود)، یا کسی آن را عامدانه، به دلیل محموله آن، یا کسانی که قرار بود در آن باشند، هدف قرار داد؟

چیزی در جریان بود اما کل موضوع در هاله‌ای از پنهان‌کاری پوشيده ماند. یک گزارش درباره آن در مجارستان در سال ۲۰۰۷، مدت‌ها پس از آن‌که کمونیست‌ها قدرت را از دست داده بودند، «فوق محرمانه» مانده بود.

احتمالاً ما هرگز نخواهیم دانست بر سر پرواز «ام. آ. ۲۴۰» یا پرواز «ام. اچ. ۳۷۰» چه آمد، اما اگر بتوان تقصیر هر یک از آن‌ها را به گردن دشمنان ژئوپليتیک غرب انداخت، مطمئن باشید که وضعیت به زودی تغییر خواهد کرد.