پرونده اتمی حکومت اسلامی سنگین‌تر شده است!
بهرام رحمانی
پرونده اتمی حکومت اسلامی سنگین‌تر شده است!
پرونده فعالیت‌های اتمی حکومت اسلامی ایران، بار دیگر به مسئله روز دولت‌های غربی و نهادهای بین‌المللی به‌ویژه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و سازمان ملل تبدیل شده است.
اخیرا سه ادعای جدید علیه حکومت اسلامی مطرح شده است:
۱- شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی(IAEA) کرده است که ایران با این آژانس همکاری نمی‌کند و...
۲- سازمان ملل: حمله به مراکز نفتی عربستان با سلاح‌های ساخت ایران صورت گرفته و...
۳- سرویس‌های اطلاعاتی آلمان هشدار دادند که حکومت ایران هم‌چنان در پی دست‌یابی به سلاح‌های کشتار جمعی است و...
رافائل ماریانو گروسی، مدیرکل آژانس هم در نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در روز دوشنبه ۲۶ خرداد - ۱۵ ژوئن با ابراز «نگرانی جدی» در مورد ممانعت ایران از دسترسی به دو سایت هسته‌ای، خواستار همکاری فوری و کامل این کشور با آژانس شد. در گزارش آژانس شرح مفصلی از تلاش‌های مقامات این نهاد برای دسترسی به تاسیسات یادشده ارائه شده است.
به این ترتیب برای اولین بار پس از توافق اتمی موسوم به «برجام» که به اختلافات چندین ساله اتمی بین حکومت اسلامی ایران و قدرت‌های جهانی پایان داد، اختلافات تازه‌ای بین حکومت اسلامی ایران و آژانس بروز کرده که در ۵ سال اخیر بی‌سابقه بوده است.
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش دوره‌ای خود به شورای حکام آژانس که از ۳۵ کشور تشکیل شده گفته است که ایران چهار ماه است که اجازه دسترسی به دو مرکزی که بازرسان آژانس به فعالیت آن‌ها مشکوک شده‌اند را نمی‌دهد و
یک سال است که برای پاسخ به سئوالاتی که آژانس درباره ماهیت برخی از فعالیت‌های پیشین ایران داشته، وارد گفت‌و‌گو نمی‌شود.
این دومین بار است که مدیرکل آژانس همکاری نکردن ایران را به شورای حکام گزارش می‌دهد. او در گزارش سه ماه پیش همین موارد را مطرح کرده بود با این تفاوت که در آن تاریخ مراکزی که ایران اجازه دسترسی به آن‌ها را نداده بود سه مرکز بود. یعنی در هفته‌های اخیر بازرسان اجازه پیدا کرده‌اند از یکی از مراکزی که به فعالیت آن مظنون بودند، دسترسی پیدا کنند.
ایران در یک سال اخیر در واکنش به خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های آمریکا، برخی تعهدات اتمی خود در توافق با قدرت‌های جهانی را کنار گذاشته و اعلام کرده به جز تعهداتی که به آژانس برای بازرسی داشته به هیچ‌کدام از مفاد برجام خود را پایبند نمی‌داند.
این موضوع در گزارش مدیرکل آژانس درج شده و در آن آمده است که ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران که باید حداکثر ۳۰۰ کیلوگرم باقی نگه داشته می‌شد، اکنون به بیش از ۱۵۰۰ کیلوگرم رسیده است. به جز افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده، ایران زنجیره‌های تاز‌ای از ماشین‌های غنی‌سازی اورانیوم در تاسیسات اتمی نطنز نصب کرده که سرعت عملیات غنی‌سازی را بیش‌تر می‌کند. مدیرکل در گزارش خود رعایت نشدن مفاد برجام از سوی ایران را به ۳۵ دولت عضو شورای حکام اطلاع داده است.
مقامات حکومت اسلامی ایران نیز می‌گویند در اجرای پروتکل الحاقی که تعهد این کشور بر اساس برجام است، در سال ۲۰۱۹ یعنی سال گذشته میلادی ۳۳ دسترسی تکمیلی به بازرسان آژانس داده است. دسترسی تکمیلی به‌معنی این است که بازرسان اجازه داشتند از محلی که جزو تاسیسات اتمی ایران نیست اما آن‌ها به‌فعالیت آن مظنون هستند، با نمونه‌برداری محیطی یا اقدامات مشابه، مطمئن شوند که عملیاتی با اورانیوم یا مواد رادیواکتیو انجام نمی‌شود.
این تعداد از دسترسی تکمیلی به‌شکلی که حکومت اسلامی ایران مایل بوده در گزارش‌های مدیرکل به شورای حکام درج نشده است. حکومت اسلامی ایران در نامه‌ای به دبیرخانه آژانس از مدیرکل خواسته بود این میزان همکاری را در گزارش‌هایش بیاورد. کاظم غریب‌آبادی نماینده دائم حکومت اسلامی ایران در آژانس گفته «ایران قبلا هشدار داده بود که اگر به چنین سطحی از دسترسی‌های تکمیلی اذعان نشود، تصمیمات لازم را متعاقبا اتخاذ خواهد کرد.»
یکی از محل‌هایی که آژانس خواستار دسترسی به آن بوده، ظاهرا ساختمانی در تورقوزآباد در حومه تهران است که گفته شده ذرات اورانیوم غنی‌شده هم در آن یافت شده است. دو محل دیگری که بازرسان به وجود فعالیت اتمی در آن مظنون هستند تاکنون نه از سوی آژانس اشاره شده و نه کشورهایی عضو نام آن را درز داده‌اند.
بازرسان آژانس می‌گویند ممکن است این اورانیوم در یک تست ابتدایی که در ساخت سلاح اتمی کاربرد دارد مصرف شده باشد و آن آزمایش انفجاری هم مربوط به همین تلاش احتمالی بوده باشد. تا زمانی که ایران پاسخ صریح و کاملی به بازرسان آژانس ندهد، درباره ماهیت آزمایش انفجاری و دلیل گم شدن اورانیوم طبیعی شک و تردید وجود دارد و از دید آژانس ایران متهم به پنهان‌کاری و مظنون به انحراف به سوی مقاصد غیرصلح آمیز هسته‌ای است.
وظیفه مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به روز نگه داشتن اعضای شورای حکام درباره فعالیت هسته‌ای اعضا از جمله ایران است و برای این‌که در برابر یک کشور عضو چه تصمیمی بگیرد قدرت ندارد. این وظیفه‌ای است که به شورای حکام آژانس محول شده است.
به‌جز آمریکا، سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان و البته چین و روسیه یعنی کشورهای ۱+۴ هم در شورای حکام عضویت دارند. بر خلاف آمریکا که در تلاش است از طریق آژانس ایران را به شورای امنیت ارجاع دهد و سپس برجام را به‌طور کامل نامعتبر کند، کشورهای ۱+۴ هرکدام به‌دلیل منافع خودشان تمایل ندارند که چنین اجازه‌ای به آمریکا بدهند اما در عین حال بی‌تفاوتی در برابر ابراز نگرانی مدیرکل هم امکان‌پذیر نیست.
در چنین موقعیتی، سه کشور اروپایی تصمیم گرفتند که در قطعنامه مشترکی از ایران بخواهند به خواسته‌های مدیرکل عمل کند و در کنار آن‌ها چین در نامه ای به آژانس خواستار ادامه مشارکت در برنامه اتمی ایران شده و روسیه هم گفته مخالف ارجاع موضوع به شورای امنیت است.
حکومت اسلامی ایران، تصویب احتمالی قطعنامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه عدم همکاری این کشور را اقدامی غیرسازنده و دل‌سردکننده خوانده است. کاظم غریب آبادی، نماینده تهران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، با اظهار این مطلب افزود که تصویب این قطعنامه که از سوی سه کشور اروپایی امضاء‌کننده برجام، یعنی فرانسه، بریتانیا و آلمان پیشنهاد شده واکنش مناسب تهران را در پی خواهد داشت.
شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از یک‌شنبه گذشته تاکنون سرگرم بررسی متن این قطعنامه است که از حکومت ایران می‌خواهد به تعهدات خود عمل کرده و مانع بازرسی دو نمونه از تاسیسات خود توسط بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نشود.
آژانس اتمی بعید نمی‌داند که این تاسیسات محل فعالیت‌های اتمی اعلام نشده ایران در اوایل سال‌های ٢٠٠٠ باشد.
خبرگزاری فرانسه نیز نوشته است که تصویب احتمالی این قطعنامه اگر چه در حال حاضر نمادین است اما، می‌تواند سرآغاز ارسال پرونده اتمی ایران به شورای امنیت سازمان ملل باشد.
حکومت اسلامی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را متهم می‌کند که تحت تاثیر فشارها و «اتهامات شرورانه و ساختگی دشمنان خود» به‌ویژه اسرائیل خواستار بازرسی از این تاسیسات شده است.
در این میان، وزیر امور خارجه روسیه، سرگئی لاوروف، در حاشیه ملاقات خود با محمد‌جواد ظریف در مسکو «رفتار قدرت‌های غربی» را در قبال حکومت اسلامی «ضدایرانی» توصیف کرد و وعده داد که روسیه قویا از حکومت تهران در برابر این قدرت‌ها چه در شورای حکام چه در شورای امنیت سازمان ملل پشتیبانی کند.آبونه شوید
سرگئی لاوروف گفت: «وضعیت نگران کننده است... ما قویا با هر گونه اقدام برای بهره‌برداری از این شرایط و استفاده ابزاری از شورای امنیت جهت توسعه یک برنامه ضدایرانی مقابله می‌کنیم.« محمد جواد ظریف نیز اقدام‌های دولت‌های غربی را «تحولاتی خطرناک» خواند.
لوموند، روزنامه عصر پاریس، در مطلبی که در شماره امروز خود به همین موضوع اختصاص داد، به نقل از یک دیپلمات غربی نوشت که «کشورهای اروپایی نمی‌توانستند دست روی دست بگذارند و شاهد منفعل» عدم همکاری دولت اسلامی ایران و اقدام‌های آن در زیر سئوال بردن توافق اتمی باشند.
لوموند می‌افزاید که «سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از مدت‌ها پیش بر این عقیده بوده‌اند که ایران دارای یک برنامه پنهان ساخت جنگ افزارهای اتمی بوده که در سال ٢٠٠٣ و بسیار پیش از امضای توافق اتمی در سال ٢٠١٥ متوقف کرده است.»
لوموند هم‌چنین پیش‌بینی کرده است که روسیه و چین با تصویب قطعنامه پیشنهادی سه کشور اروپایی در نشست شورای حکام مخالفت کنند.
نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز دوشنبه ۱۵ ژوئن ۲۰۲۰ با محوریت مسائل ایران برگزار شد. در آغاز نشست شورای حکام آژانس، رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طی سخنانی گفت که ایران اجازه دسترسی بازرسان را به دو مرکز حساس در ارتباط با فعالیت‌های احتمالی گذشته در این اماکن نداده و این مسئله موجب نگرانی جدی آژانس شده است.
آژانس در گزارش اخیر خود از ممانعت ایران برای دسترسی به چند سایت هسته‌ای مورد تردید و فعالیت‌های هسته‌ای که احتمال می‌رود اعلام نشده باشد، «عمیقا ابراز نگرانی» کرده است. در آستانه برگزاری نشست شورای حکام، ایران خواستار «واقع‌نگری» در خصوص پرونده ایران شده و هشدار داده که هرگونه «تصمیم غیرسازنده» در این نشست با «واکنش درخور ایران» رو‌به‌رو می‌شود.
این نشست، به‌دلیل شیوع ویروس کرونا، برای نخستین بار به‌شکل مجازی برگزار شد. در این نشست موضوع اصلی مورد بحث، پرونده هسته‌ای ایران و نحوه همکاری ایران با آژانس و راستی آزمایی بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد بود. در این راستا گزارش اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره عدم همکاری لازم حکومت اسلامی در زمینه بازرسی‌ها در نشست شورای حکام آژانس بررسی شد.
رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از نیم روز طی سخنرانی در نشست شورای حکام، گفت: «گزارش من درباره راستی‌آزمایی و نظارت بر حکومت اسلامی ایران مطابق با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل، فعالیت‌های مرتبط آژانس طی چند ماه قبل را پوشش داده است.»
گروسی در راستای نگرانی‌های آژانس که در گزارش مذکور آمده، گفت: «با نگرانی جدی می‌گویم که مدت بیش از چهار است ماه است که ایران به ما اجازه دسترسی به دو مرکز را نداده وبرای حدود یک سال است که درمباحثات محتوایی جهت شفاف‌سازی سوالات ما مرتبط با مواد هسته‌ای احتمالی و فعالیت‌های مرتبط هسته‌ای اعلام‌نشده مشارکت نکرده است.»
او هم‌چنین افزود: «این امر بر توانایی آژانس برای رفع سئوالات و اطمینان دادن درباره نبود مواد هسته‌ای و فعالیت‌های اعلام نشده در این مکان‌ها در تهران، تاثیر منفی گذاشته است.»
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در روز جمعه ۱۶ خرداد ۱۳۸۹، در گزارشی که در اختیار کشورهای عضو شورای حکام قرار داد از این‌که ایران به بازرسان آژانس اجازه بازدید از دو مرکز هسته را نداده «عمیقا ابراز نگرانی» کرده بود. در همین حال در این گزارش اعلام شده که ذخیره اورانیوم غنی شده ایران تقریبا به هشت برابر حد مجاز در برجام رسیده است.
شایان ذکر است که حکومت اسلامی ایران براساس توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با گروه ۱+۵ اجازه ذخیره حداکثر۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده را دارد. ازسوی دیگر، دربرجام پیش‌بینی شده بود که ایران اجازه غنی‌سازی اورانیوم با غلظت بیش از ۳.۶۷ درصدی را ندارد. در گزارش اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آمده، ایران اکنون به غنی‌سازی اورانیوم تا سطح ۴.۵ درصد ادامه می‌دهد.
در آستانه برگزاری نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سیدعباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در نشست خبری صبح خود هشدار داده بود که «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قدر همکاری‌های ایران را بداند. تصمیم غیرسازنده آژانس با واکنش درخور ایران مواجه می‌شود.»
موسوی با انتقاد از گزارش اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد ایران گفت: «آن‌ها تلاش دارند موضوعی که بسته شده است را بر مبنای ادعاهای جاسوسی رژیم صهیونیستی و شخصیت نتانیاهو باز کنند.»
او هم‌چنین گفت: «جای تاسف دارد که آژانس به جای اتکا به مدارک متقن و نگاه به همکاری‌های خوب و سطح بالای ایران با این سازمان بین‌المللی به ادعاهای رژیمی می‌پردازد که خصومتش با مردم و نظام ایران و نظام بین الملل برای همگان روشن است.»
موسوی گفت: «ما به آژانس توصیه می‌کنیم که کمی آینده‌نگری داشته باشد و قدر همکاری‌های ایران را بداند و امیدواریم نشست اخیر آژانس منجر به نتیجه‌ای شود که برای حفظ امنیت بین‌المللی مفید و سازنده است.»
سخنگوی وزارت خارجه دولات اسلامی ایران هشدار داد: «اگر آژانس تصمیم غیر سازنده‌ای در مورد ایران بگیرد، امکان دارد که ایران واکنش درخوری نشان دهد و احتمالا آن‌ها خودشان حدس خواهند زد که این تصمیم چه خواهد بود.»
شیخ حسن روحانی رییس‌جمهوری اسلامی ایران نیز در جلسه هیات دولت و در آستانه برگزاری نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در خصوص قطعنامه ۲۲۳۱ گفت: «مسئله پایان تحریم تسلیحاتی در مهرماه امسال یکی از دستاوردهای مهم برجام است و اگر آمریکایی‌ها بخواهند این دستاورد را زیر سوال قرار دهند کشورهای بزرگ دیگر می‌دانند که عکس‌العمل ما چه خواهد بود.»
روحانی در این باره ادعا کرد: «اخیر آمریکایی‌ها شروع به تهدید آژانس بین‌المللی اتمی و شورای امنیت با هدف به استخدام گرفتن این نهادها کرده‌اند... امیدواریم همه کشورهایی که در شورای امنیت و در شورای حکام عضو هستند در زمینه این توطئه‌ها کاملا متوجه برنامه‌ریزی آمریکا باشند و ما هم در این زمینه موفق خواهیم بود و از این برنامه‌ریزی‌هایی که آمریکا برای ایران طراحی کرده، عبور می‌کنیم.»
کاظم غریب‌آبادی، سفیر و نماینده دائم حکومت اسلامی ایران در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین نیز روز جمعه گذشته از تداوم کارشکنی‌های آمریکا و متحدانش علیه ایران در نشست فصلی شورای حکام آژانس بین المللی انرژی خبر داد.
او با انتشار پیامی در صفحه اینستاگرام خود تصریح کرد: «آمریکا و برخی کشورهای غربی دنبال آن هستند که در صورت لزوم، امکان تصمیم‌گیری از جمله از طریق رای‌گیری نیز در این نشست مجازی وجود داشته باشد؛ در حالی که برخی کشورهای دیگر عضو شورا مانند روسیه با این امر مخالفند.»
غریب آبادی پیش‌تر با ارسال نامه ای به مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی در خصوص آن‌چه او «رفتار غیرقانونی و متخلفانه آمریکا در قبال تعهدات بین‌المللی» توصیف کرده بود، هشدار داده بود.
نماینده دائم ایران در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین در آن نامه ادعا کرده بود که «اقدامات متخلفانه آمریکا مغایر با مفاد مواد ۲ و ۳ اساسنامه آژانس، ماده ۴ معاهده عدم اشاعه، قطعنامه‌های کنفرانس عمومی آژانس، برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت است.»
شورای حکام یکی از نهادهای اصلی سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. ۳۵ کشور، از جمله آمریکا عضو این شورا هستند.
اگر شورای حکام به‌دلیل عدم همکاری، قطعنامه‌ای انتقادی علیه ایران صادر کند، اولین قطعنامه از این نوع از سال ۲۰۱۲ تا کنون خواهد بود. در همین حال تصویب قطعنامه‌ای انتقادی از سوی شورای حکام علیه ایران می تواند موضع حکومت اسلامی ایران در شورای امنیت را برای دفاع از قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت تضغیف کند. این قطعنامه توافق اتمی و برجام را در سطح بین‌المللی تایید کرده است.
در گزارش آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد گفته می‌شود موشک‌های کروزی که از آن‌ها برای حمله به تاسیسات شرکت دولتی نفتی سعودی آرامکو و فرودگاهی در عربستان سعودی در سال ۲۰۱۹ استفاده دارای «منشا و خاستگاه ایرانی« بودند.