91، سال دشوار برای زنان در افغانستان
91، سال دشوار برای زنان در افغانستان
سال ۱۳۹۱ برای زنان افغان سال مبارزه بود. با افزایش خشونت علیه زنان، قتل بیش از پنجاه و پنج زن در مناطق مختلف کشور به‌خصوص قتل ناجیه صدیقی، حنیفه صافی، شکیلا، انیسه و نجیبه، زنان و مردان برابری‌خواه به صورت گسترده‌یی به دادخواهی پرداختند.
تیرباران نجیبه باعث برگزاری راه‌پیمایی در کابل و پروان گردید و قتل شکیلا باعث اعتراض‌هایی در کابل و بامیان شد. این رویدادها باعث شد نهادهای اجتماعی با استفاده از رسانه‌های داخلی و جهانی خواستار توجه بیش‌تر به امنیت زنان گردند. علاوه بر آن، سهم‌گیری رسانه‌ها در مبارزه با مشکل‌های زنان باعث شد تا گفت‌وگویی گسترده و سراسری در این زمینه در کشور ایجاد گردد.
اطلاع‌رسانی رسانه‌ها برای مبارزه با تجاوز مثالی از این فعالیت‌ها بود. سال ۱۳۹۱ برای زنان افغانستان دشوار و کشنده، اما در عین حال امیدوارکننده بود. در این نوشته به بعضی از بزرگ‌ترین چالش‌ها و دست‌آوردهای زنان در جریان سال گذشته می‌پردازم.
چالش‌ها: در جریان سال گذشته، قتل ناموسی در افغانستان افزایش بی‌سابقه‌یی داشت. در ماه میزان، کمیسیون مستقل حقوق بشر اعلام کرد که تنها در شش ماه اول سال، بیش از۶۰ زن به قتل رسانده شدند که قاتلان اغلب اعضای خانواده‌ی قربانیان بودند. این قتل‌ها در طول سال ادامه داشتند. در آخرین هفته سال، دختری در بدخشان به دلیل این‌که به کسی وعده‌ی ازدواج داده بود توسط پدر و برادرش زنده به گور شد. علاوه بر آن در ۱۳۹۱، رسانه‌ها تعداد زیادی از قضایای تجاوز را پوشش دادند. در ماه میزان، شمار این تجاوزها به بیش‌تر از ۳۰ مورد می‌رسید.
کاهش مشارکت زنان در رسانه‌ها یکی دیگر از دغدغه‌های زنان در جریان سال گذشته بود. دیده‌بان رسانه‌های آزاد (نی) در ماه قوس اعلام کرد که حضور زنان در رسانه‌های کشور ده درصد کاهش یافته است. یکی از مهم‌ترین دلایل این کاهش، عدم موجودیت امنیت برای زنان فعال است. تعدادی از زنانی که در رسانه‌ها مشغول به کار بودند با قتل خبرنگاران و هنرپیشه‌های زن دست از فعالیت کشیدند.
با وجود این‌که شبکه زنان افغان و دیگر نهادها به صورت مکرر خواستار افزایش تعداد زنان در حکومت شده‌اند و حتا درخواست نموده‌اند حداقل ۳۰ درصد کابینه مشتکل از زنان باشد، هنوز هم شمار زنان در کابینه از سه تن افزایش نیافته است. این نشانه‌یی است از مختص شدن قدرت سیاسی به مردان در افغانستان.
در جریان سال گذشته حنیفه صافی و ناجیه صدیقی؛ سرپرستان امور زنان در ولایت لغمان، بنفشه؛ هنرپیشه‌ی زن و انیسه، کارمند واکسن فلج اطفال، از جمله زنان فعالی بودند که به قتل رسیدند. تعدادی زیادی از فعالان هم با تهدید روبه‌رو شدند. این اخطارها به مهاجر شدن سحر پرنیان؛ یک هنرپیشه‌ی دیگر انجامید. قتل این زنان بدون شک باعث کاهش حضور زنان در اجتماع و ایجاد وحشت بیش‌تر می‌گردد.
عدم تطبیق قانون منع خشونت علیه زنان، مانند سال‌های قبل از آن، در سال ۱۳۹۱ هم مشکل بزرگی در راه زنان افغانستان بود. با وجود این‌که بیش‌تر از چهار سال از توشیح این قانون توسط رییس‌جمهور می‌گذرد، اما در اکثر قضایای خشونت و تبعیض علیه زنان، نارسایی در دادگاه‌ها و رفتار قضایی دیده می‌شود. این مشکل نشانه‌یی است از نبود دست‌رسی زنان به سیستم قضایی. زنان در سراسر کشور با مراجعه کردن به محاکم با دشواری زیادی، از جمله آزار و اذیت و سواستفاده جنسی روبه‌رو می‌شوند. قضیه‌‌ی دیوه که می‌خواست طلاق بگیرد، اما توسط قاضی مورد آزار قرار گرفت. یا بتول مرادی وقتی برای به‌دست آوردن حقش به قانون مراجعه کرد، توسط سیستم قضایی متهم به خشونت علیه مردان شد و از او تقاضای رشوت گردید، مثال‌هایی از تبعیض آشکار علیه زنان در سیستم قضایی است. علاوه بر آن، کم بودن تعداد قاضیان و وکلای زن هم بر این مشکل می‌افزاید.
دست‌آوردها: با وجود موانع و مشکل فراوانی که زنان افغانستان با آن‌ها روبه‌رو می‌باشند، ۱۳۹۱ سالی مملو از فعالیت و دست‌آورد برای زنان بود.
در جریان سال ۱۳۹۱ برای اولین بار، در یک ولسوالی شمار دختران در مکاتب بیش‌تر از پسران بود. ولسوالی پنجاب در بامیان ۹۶۰۰ دانش‌آموز دختر و ۷۸۰۰ شاگرد پسر داشت.
در عرصه دولت‌داری زنان دست‌آورد داشتند. سایره شکیب سادات به عنوان اولین ولسوال زن در ولسوالی آقچه در ولایت جوزجان به کار آغاز کرد. عادله راز به عنوان معاون اول سخن‌گوی رییس‌جمهور انتخاب شد.
زنان در عرصه ورزش دست‌آوردهای فوق‌العاده داشتند. تهمینه کوهستانی به خاطر شرکت در المپیک در سراسر جهان مورد تقدیر قرار گرفت. صدف رحیمی با ورزش مشت‌زنی، شهرت جهانی یافت و دختران فوتبالیست افغان چندین بار موفق به وطن برگشتند. یکی از بزرگ‌ترین موفقیت‌های آنان پیروزی در مسابقه‌های جام قهرماني جنوب آسيا بر تيم فوتبال دختران پاكستان بود.
در جریان سال گذشته فعالیت‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی زنان و مردان مدافع برابری جنسیتی چشم‌گیر بود. مهم‌تر این است که این فعالیت‌ها در رسانه‌ها انعکاس یافتند و مختص به کابل نبودند. در کابل، در روز جهانی زن، جمعی از زنان بیش از یک هزار گل را میان زنان، از جمله زنان کارگر توزیع کردند. علاوه بر آن، کمیته مشارکت سیاسی زنان افغانستان در همکاری با چند نهاد دیگر نشستی برگزار کردند که در آن صدها تن شرکت کردند. در جریان این برنامه با سکوت از زنان مبارزی که در ده سال گذشته به قتل رسیده‌اند یادبود صورت گرفت. برای مبارزه با خشونت علیه زنان در کابل امضا جمع‌آوری شد. در هم‌بستگی با کمپاین جهانی «یک میلیارد انسان به پا می‌خیزند» زنان و مردان در کابل راه‌پیمایی نمودند. این کمپاین در ۲۰۷ کشور فعالیت داشت. در آخرین هفته سال ۱۳۹۱ زنان از مرکز هنرهای معاصر افغانستان در کابل یک نمایشگاه نقاشی را تدوین کردند که در آن زندگی و افکار زنان انعکاس یافته بود.
در هرات نخستین جشنواره بین‌المللی فلم زنان باعث تقدیر از کار ده‌ها فلم‌ساز زن گردید. علاوه بر آن، زنان هراتی یک سینمای خانگی را برای زنان ایجاد کردند. هم‌چنان، از روز جهانی هم‌بستگی زنان جهان در تالار دوهزار نفری مولانا جلال‌الدین محمد بلخی در هرات تجلیل شد و در این مجلس محبوبه جمشیدی؛ رییس امور زنان اعلام کرد که خشونت علیه زنان در سال گذشته در هرات ۲۵ درصد کاهش یافته است. علاوه بر آن، بر اساس گفته‌های والی هرات ۶۰ در صد داوطلبان کانکور در سال گذشته زنان بودند.
در گنبدگِ بامیان یک مسابقه اسکی از سوی زنان برگزار شد که بیش از دوصد تماشاچی داشت. در مصاحبه‌یی جواد کیا؛ یک خبرنگار در بامیان گفت که اکثر تماشاچیانِ این مسابقه زنان بودند و یک بانوی جوان بامیانی ( زهرا) مقام اول را از میان نُه اشتراک‌کننده از خود کرد. در بامیان و کابل زنان در مظاهره علیه کشتار هزاره‌ها شرکت کردند. علاوه بر آن، زنان و مردان آزادی‌خواه در کابل و بامیان چندین بار، برای عدالت‌خواهی قضیه شکیلا، زنی که در خانه‌ی یک نماینده مردم به قتل رسید به جاده‌ها آمدند و فعالان و مردم در غزنی در مقابل دُره زدن طاهره؛ یک دختر جوان اعتراض کردند و خواستار پی‌گیری و پایان بخشیدن به محاکم صحرایی شدند. علاوه بر آن، در ماه دلو زنان در بامیان برای اعتراض به تجاوزهای گروهی به زنان دست به مظاهره زدند.
در جلال‌آباد، ننگرهار شاگردان دانشگاه در مقابل آزار دهندگان در خیابان‌ها ایستادگی کردند.
در کابل، پروان و هرات زنان در واکنش به قتل نجیبه که توسط طالبان تیرباران گردید راه‌پیمایی نمودند.
در ولایت غور در ماه جدی زنان در اعتصاب عمومی اشتراک چشم‌گیر داشتند. مظاهره‌کنندگان خواهان انرژی برق و آباد شدن شاهراه مرکزی کشور شدند. سهم‌گیری زنان در این اعتراض‌ها نشانه‌یی است از اهمیت یافتن صدای زنان در تصمیم‌های اجتماعی.
در بدخشان، در ماه دلو یک نشست برای ریشه‌یابی و انسجام فعالیت‌ها علیه خشونت‌های جنسیتی برگزار گردید. در ماه حمل سال گذشته، زنان در کندز به عدم تطبیق این قانون اعتراض کردند.
شاید بزرگ‌ترین دست‌آورد در راه مبارزه برای برابری جنسیتی در افغانستان در سال گذشته افزایش پوشش رسانه‌یی مشکل‌های زنان باشد. در سالی که گذشت رسانه‌ها به صورت گسترده‌یی به مشکل‌های زنان پرداختند. خبرنگاران برنامه اطلاع‌رسانی علیه تجاوز را به راه انداختند. بی‌بی‌سی در کار تحقیقی بی‌سابقه آمار و ارقام مهم در مورد زندگی زنان افغانستان را در اختیار مردم قرار داد و رسانه‌ها در پی‌گیری و پوشش اعتراض زنان و مردان برابری‌خواه نقش عمده داشتند.
سال ۱۳۹۱ برای زنان افغانستان سالی پر فراز و نشیب بود، اما در کُل در جریان سال گذشته هم‌بستگی میان زنان و نهادهای برابری‌خواه افزایش یافت. با پوشش رسانه‌یی فعالیت‌های زنان، بدون شک آگاهی عمومی در عرصه حقوق زنان هم باید بیش‌تر شده باشد. فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی زنان در جریان سال گذشته، خوش‌بختانه در این مقاله نمی‌گنجد. برای این‌که زنان و مردان برابری‌خواه از تجربه‌های ۱۳۹۱ بیاموزند، ضروری است به صورت دقیق و عمیق‌تر رویدادهای سال گذشته را مرور و گفت‌وگو کنند. این نوشته می‌تواند آغازی برای این گفت‌وگوها باشد تا سال آینده مقاوم‌تر و هم‌صداتر به مبارزه خویش ادامه دهیم.
نویسنده: نورجهان اکبر