|
بي‌خوابي، ناتواني در ايجاد يا حفظ تداوم خواب مي‌باشد، در صورتي كه وقت كافي براي خوابيدن موجود باشد. بي‌خوابي يك پديده شايع است و عوامل زيادي در بروز آن نقش دارند. بي‌خوابي يا گذرا و موقتي است و يا به صورت مزمن و طولاني مي‌باشد.
بي‌خوابي را به دو نوع : 1. بي‌خوابي اوليه و 2. بي‌خوابي ثانويه تقسيم مي‌كنند.
بي‌خوابي يا منشأ فيزيكي دارد و يا زمينه روحي و رواني
علل بي‌خوابي گذرا :
* آلودگي صوتي و ديگر عوامل محيطي نظير بيش از حد گرم بودن يا سرد بودن اتاق خواب
* تغيير مكان خواب
* خوردن مقادير زياد چاي يا قهوه قبل از خوابيدن
* استرس ، غم و اندوه، داشتن يك امر مهم نظير امتحان، داشتن چك مهلت دار
* احساس دفع ادرار در طول شب
1. بي‌خوابي اوليه :
ناشي از اختلال عملكرد مكانيسم‌هاي خواب و مراكز خواب در ساقه مغز مي‌باشد و در مجموع بي‌خوابي اوليه نادرتر است.
2. بي‌خوابي ثانويه :
يك علت زمينه‌اي سبب بي‌خوابي مي‌شود، شايع‌تر است، علل زمينه‌اي موجب بي‌خوابي عبارتند از: وجود بيماري‌هاي جسمي، درد، مشكلات روحي نظير اضطراب، افسردگي و مصرف بعضي از داروها و الكل
بي‌خوابي مزمن :
بي‌خوابي كه بيش از يك ماه طول بكشد را بي‌خوابي مزمن مي‌گويند. در زنان سالمند شايع‌تر است و به درمان دارويي مقاوم است.
عوامل محيطي تداخل كننده با خواب طبيعي :
عبارتند از گرما، سرما، سر و صدا، نور، حركت بيش از حد فرد هم خواب، خوابيدن در محيط ناآشنا، احساس ترس و خطر. افراد دچار اضطراب در شروع به خواب رفتن دچار مشكل هستند. افراد افسرده مشكلي در به خواب رفتن ندارند ولي حدود 4 - 3 ساعت زودتر از موعد مقرر بيدار شده و ديگر به خواب نمي‌روند. فشارهاي روحي و شكست‌هاي زندگي سبب بي‌خوابي گذرا مي‌شوند.
از فرد مبتلا به بي‌خوابي سوالات زير پرسيده مي‌شود :
* نحوه و زمان شروع بي‌خوابي؟
* آيا هر شب بي‌خوابي دارد يا فقط در مواقع خاص و به طور متناوب؟
* آيا به داروهاي خواب‌آور پاسخ داده است؟
* عوامل برطرف كننده و تشديد كننده بي‌خوابي كدام هستند؟
* وجود درد يا بيماري‌هاي جسمي؟
* مصرف داروهاي محرك سيستم عصبي يا الكل؟
* وجود سابقه افسردگي، اضطراب و اختلال شخصيت؟
* نوع شغل، كار در شيفت شب، ميزان و حجم كار؟
از نزديكان و هم‌خواب فرد مبتلا به بي‌خوابي سوالات زير پرسيده مي‌شود :
* خرناس كشيدن يا خروپف كردن؟
* قطع موقت تنفس در هنگام خوابيدن؟
* موقع خواب سر و صداي زياد كردن؟
* آيا پاها هنگام خواب پرش دارند؟
ادراك نادرست از خواب :
برخي افراد تصور مي‌كنند خواب كافي ندارند و مدعي هستند كه اصلا هيچ شبي خواب خوب ندارند ولي بررسي ثبت منحني خواب شبانه يا پلي‌‌سومنوگرافي در كلينيك خواب نشان مي‌دهد كه اين افراد خوابي با ساختار طبيعي دارند و مراحل خواب عادي مي‌باشد(خواب طبيعي شامل : خواب بدون حركات سريع چشم يا خواب NREM و خواب با حركات سريع چشم يا خواب REM است، خواب NREM شامل چهار مرحله 1، 2، 3، 4 است).
اين افراد ادراك نادرست از حالت خواب دارند و بايد بدانند كه مدت زمان خواب افراد متفاوت است و يك فرد با 4 – 3 ساعت خوابيدن، روز بعد كاملا سرحال است و فرد ديگر با 8 – 7 ساعت خوابيدن هنوز خوش خواب است و بدش نمي‌آيد كه باز هم بخوابد. از نظر فيزيولوژيك حداقل خواب كه سبب تأمين نيازهاي فيزيولوژيك بدن مي‌شود 4 ساعت مي‌باشد.
درمان بي‌خوابي شامل دو قسمت است :
الف) رعايت بهداشت خواب
1. در طول روز از خوابيدن خودداري شود.
2. قبل از خواب ورزش و كار بدني سنگين نشود، هنگام غروب قدم بزنند.
3. از خوردن غذاهاي سنگين در شب و صرف محرك‌هاي سيستم عصبي و الكل يا داروهاي آرام بخش قبل از خواب پرهيز شود.
4. سعي شود زمان خوابيدن و برخاستن از خواب ثابت باشد.
5. از اتاق خواب صرفا براي خوابيدن استفاده شود.
6. اتاق خواب آرام، خنك و تاريك و داراي پنجره باشد.
7. از انجام كارهاي فكري شديد و كار طولاني با كامپيوتر قبل از خواب احتراز شود.
8. لباس خواب راحت و فراخ باشد.
ب) درمان داروئي
- استفاده از داروهاي خواب‌آور بايستي براي مدت كوتاهي باشد زيرا سبب وابستگي، خواب‌آلودگي در روز بعد و افت عملكرد درسي و شغلي و اجتماعي مي‌شود.
- يك داروي خواب‌آور مناسب داروئي است كه سبب تسهيل در شروع خواب و حفظ تداوم خواب شده و موجب خواب‌آلودگي در روز بعد نشود.
- در مبتلايان به درد همراه داروي خواب‌آور از داروهاي ضد درد و مسكن نيز استفاده مي‌شود.
- در افراد دچار افسردگي و بيماران مبتلا به بي‌خوابي اوليه از داروهاي ضد افسردگي سه حلقه‌اي استفاده مي‌شود.
پرخوابي روزانه (Daytime Sleepiness)
درمقايسه با بي‌خوابي شيوع كمتري دارد. پرخوابي روزانه يك علت مهم حوادث محيط كار و تصادفات جاده‌اي است.
ارتباط پرخوابي با اختلالات عصبي رواني بايستي مدنظر باشد.
پرخوابي به دو نوع اوليه و ثانويه تقسيم مي‌شود:
1 - پرخوابي اوليه يا ناركولپسي :
حالتي است كه بيمار با وجود اينكه كمبود خواب نداشته، گرايش شديدي به خوابيدن دارد. قادر نيست جلوي اين خواب را بگيرد. بيمار ممكن است روزانه چندين نوبت در حالي كه سر كلاس درس يا در جلسه سخنراني نشسته يا مشغول تماشاي تلويزيون يا در حال گفتگو با ديگران است يا در هنگام رانندگي احساس سنگيني پلك‌ها نمايد و چشم‌هايش بسته و عضلاتش شل شود و به خواب برود، مدت اين خواب بيشتر از 15 دقيقه طول نمي‌كشد و شخص با تحريك لمس و يا قطع شدن صداي گوينده بيدار مي‌شود
2 - پرخوابي روزانه ثانوي :
علل : كم كاري تيروئيد، چاقي، آپنه خواب(قطع موقت تنفس هنگام خواب)، محروميت از خواب يا ناكافي بودن خواب شبانه | 