نظری گذرا به پیشینهء نوروز باستان
عيد نوروز مبارک
بر خیز که میرود زمستان
بگشای در سرای بستان
نارنج و بنفشه بر طبق نه
منقل بگذار در شبستان
وین پرده بگوی تا به یک بار
زحمت ببرد ز پیش ایوان
آواز دهل نهان نماند
در زیر گلیم عشق پنهان
بر خیز که باد صبح نوروز
در باغچه میکند گل افشان
خاموشی بلبلان مشتاق
در موسم گل ندارد امکان
* سعدی*
سید زبیر واعظی
نظری گذرا به پیشینهء نوروز باستان
نوروز باستانی پیشینۀ دیرینه دارد وهمیشه روایتگر خوبی‌ها و نیکويی ها بوده و میباشد.
نوروز و جشن نوروزی یکی از کهن ترین سنن به جا مانده از دوران ها و زمانهای دور و باستان است . زمان و برگزاری این جشن پر اهمیت مصادف با آغاذ فصل زیبای بهار میباشد. بدین لحاظ نوروز در
کشور عزیز ما افغانستان و کشور همسایه، هم زبان وهم فرهنگ ما ایران آغاذ سال نو محسوب میگردد و همچنان در برخی از کشور های دیگر جهان دراین روز تعطیل رسمی است.
یاد و خاطرۀ نوروز در نزد آباء و اجداد ما در طول تاریخ سنگ بنای خیلی دیرینه دارد و آئین و رسم برگزاری اش یک میراث غنا مند و با‌ارزش نیاگان ماست.
ادیبان و مورخان آورده اند که خداوند متعال در همین روز عالم و آدم را آفرید و به فرمان خويش هفت کوکب به گردش و چرخش در آورد.
گویند هنگامیکه جمشید مجددآ بر تخت نشست ، خاصان و نزدیکان را نزد خود طلبید و مراسم نیکو برگزار کرد و آنگاه حاضرین را مخاطب قرار داد و اظهار داشت:
خداوند بندگان را آفریده است؛ پس باید قدر این نعمت را دانست و شکرانهء آن را به جای آورد. بایست با آب پاک جسم و جان را شستشو نمود و به درگاه ایزدی سر به سجده گذاشت و دعا و نیایش خواند و آنگاه این روز را نوروز خاصه نامیدند.
مجمع عمومی سازمان ملل در 23 فبروری سال 2010 میلادی 21 ماه مارچ هر سال را به عنوان روز جهانی عید نوروز به رسمیت شناخته و آن را در تقویم خود جای گذاری کرد. در متن به تصویب رسیده در مجمع عمومی سازمان ملل ، نوروز جشنی است با قدامت سه هزار ساله که امروز بیش از 300 ملیون نفر در جهان آن را با شکوه ويژه ای برگزار می نمايند.
جشن نوروز از لحظه‌های اعتدال بهاری آغاذ میگردد. درعلم ستاره شناسی ویا استرولوژی،
اعتدال بهاری به آن لحظه‌ای گفته میشود که خورشید از صفحه استوای زمین میگذرد و به سوی شمال آسمان میرود.
درکشورهائی مانند ایران وافغانستان که تقویم هجری شمسی به کار برده میشود، نوروز روز آغاذ سال نو است. اما در کشور های آسیای میانه وقفقاز نظر به دلایل تاریخی و سیاسی تقویم میلادی متداول است و نوروز به عنوان آغاذ فصل بهار جشن گرفته میشود؛ ولی روز آغاذ سال محسوب نمیشود.
واژۀ نوروز یک اسم مرکب است که از ترکیب دو واژه فارسی «نو» و «روز» به وجود آمده و این نام در دو معنی به کار میرود:
1ـ نوروز عام : که روز آغاذ اعتدال بهاری و آغاذ سال نو میباشد
2ـ نوروز خاص : که روز ششم حمل ویا فروردین است
منشآ و زمان پیدایش نوروز دقیقآ معلوم نیست. در شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری، جمشید را و در برخی دیگر از متن ها، کیومرث را به عنوان پایه گذار نوروز معرفی کرده اند.
پدید آوری نوروز در شاهنامه، بدین گونه روایت شده است که جمشید در حال گذشتن از آذربایجان، دستور داد تا در آنجا برای او تختی بگذارند و خودش با تاجی زرین بروی تخ نشست. با رسیدن نور خورشید به تاج زرین او، جهان نورانی شد و مردم شادمانی کردند و آن روز را روز نو نامیدند.
پدید آمدن نوروز را فردوسی در شاهنامه اینگونه به نقش میکشد:
چو این کار های وی آمد به جای ز جای مهی بر تر آورد پای
به فر کیانی یکی تخت ساخت چه مایه برو گوهر اندر نشاخت
که چون خواستی دیو برداشتی ز هامون به گردون بر افراشتی
چو خورشید تابان میان هوا نشسته بر او شاه فرمانروا
سر سال نو هرمز فروردین بر آسوده از رنج تن، از دل کین
به نوروز و شاه گیتی فروز بر آن تخت بنشست فیروز روز
به جمشید بر گوهر افشاندند مر آن روز را روز نو خواندند
بر آن تخت بنشست پیروز روز بفرمانش مردم نهاده دوگوش
به فرمایش مردم نهاده دو گوش به رامش جهان پر ز آوای نوش
بزرگان به شادی بیاراستند می و جام و رامشگران خواستند
چنین جشن فرخ ازان روزگار به ما ماند ازان خسروان یادگار
بر طبق بعضی روایات رواج نوروز به538 سال قبل از میلاد یعنی زمان حمله کوروش بزرگ
به بابل باز میگردد. در برخی از روایت ها از زرتشت به عنوان بنیان گذاز نوروز نام برده شده است.
کوروش دوم بنیانگذار هخامنشیان نوروز را در سال 538 میلادی جشن ملی اعلام کرد. وی دراین روزبرنامه هائی برای ترفیع سربازان، پاکسازی مکان های همگانی و خانه‌های شخصی و بخشش
محکومان اجرا مینمود.
در زمان اشکانیان و ساسانیان هم چنان نوروز گرامی داشته میشد. دراین دوران جشن های رنگارنگ و متعددی درطول یک سال برگزار میشد که مهمترین آن‌ها نوروز و مهرگان بوده است.
برگزاری این جشن خجسته در عهد ساسانیان حتی چند روزی طول میکشید.
پس از ظهور دین اسلام دراین سر زمین‌ها ، بویژه در اوایل و در زمان امویان از برگزاری آئین های نوروز نشانه ای در دست نیست ودر زمان عباسیان نیز برگزاری این جشن کمرنگ بوده است.
با رویکار آمدن سلسله های سامانی و آل بویه، جشن نوروز با گستردگی بیشتری برگزار شد.
در دوران سلجوقیان تعدادی از ستاره شناسان نوروز را در اول بهار قرار دادند و جایگاه آن را ثابت نمودند و بدین ترتیب جشن نوروز در زمان صفویان نیز کماکان برگزار میشد.
در عصر حاضر نوروز به عنوان یک میراث فرهنگی مورد توجه خاص مردم قرار داشته و هر سال با شکوهمندی ویژه ای برگزار میشود.
این جشن در کشور های مختلف با آئین های متفاوت برگزار میگردد. طور مثال در کشور عزیز ما افغانستان، سفرهء هفت میوه می چینند؛ اما در ایران سفرهء هفت سین هموار مینمایند.
جغرافیای نوروز با نام نوروز و مشابه آن، سراسر خاور میانه، بالکان، قزاقستان، تاتارستان ، در آسیای میانه ، چین شرقی ، سودان ، زنگبار ، در آسیای کوچک سراسر قفقاز تا آستراخان و نیز
امریکای شمالی ، هنوستان ، پاکستان ، بنگله دیش ، بوتان ، نیپال و تبت را شامل میشود.
خانه تکانی ، آتش افروزی ، سفره های نوروزی ، غذا های نوروزی ، دید و باز دید ، مسابقات ورزشی ، طبیعت گردی و نوروز خوانی از جمله آئین های نوروز میباشد که هر کشور و هر سرزمین وهر ملت به گونه های متفاوت وجالب بدان میپردازند که جلوه هائی از باور های آن قوم و ملت را
به تصویر میکشد. به گونۀ مثال در افغانستان در جشن بهاری نوروز مردم شریف ما روز اول سال را فال نیک گرفته و با امیدواری ازان استقبال مینمایند. جشن گل سرخ ، جنده بالا ، جشن دهقان ، نهال شانی ، خانه تکانی ، لباس نو به تن کردن ، سمنک ، هفت میوه ،ماهی و جلبی و کیک و کلوچه و بعضی تحایف دیگر را به خانهء نامزد فرستادن ، به صحرا و باغ‌ها و سبزه زار ها رفتن و پایکوبی کردن از مشخصات برازندهء نوروز در کشور عزیز ما افغانستان به شمار میروند. مردمان کشور ما در ایام عید نوروز به بازی های محلی از قبیل پهلوانی ، بز کشی ، بیل بازی ، گاو جنگی ، مرغ جنگی ، سگ جنگی ، تخم جنگی ، چوب بازی و دیگر بازی‌ها خود را مصروف مینمایند.
پس بهار بهترین بهانه برای آغاز محبت ، صميميت ، دوستی و همدلی و همين گونه بهترین بهانه برای کار سازنده و هدفمند زیست باهمی است.
بدینوسیله فرا رسیدن بهار و آغاز سال 1390 هجری شمسی را به تک تک شما هم زبانان و هم ميهنان عزيز، تبريک و تهنیت گفته و در هر جائی که هستید:
سلامتی ، سعادت ،سیادت ، سرُور ، سروری ،سر افرازی در زندگی و هفت سین سفرهء زندگی‌تان باشد.
سال و مال و فال و حال و اصل و نسل و بخت وتخت
بادت اندر شهریاری برقرار و بر دوام
سال خرم ، فال نیکو ، مال وافر ، حال خوش ،
اصل ثابت ، نسل باقی ، تخت عالی ، بخت رام
**********سال نو مبارک***