وضیعت حیات وحش در افغانستان
نوشته کریم پوپل
وضیعت
حیات وحش در افغانستان
افغانستان کشوریست کوهی , دارای ساختار پیچیده جغرافیائی و اقلیمی میباشد. این ساختار باعث
تشکیل وپرورش انواع مختلف حیات بیولوژیکی گردیده‌است. اکثر مناطق، دره‌ها دشتها
افغانستان دارای اقلیم غیر مشابه میباشد. موجودیت چنین شرایط موجب آن گردیده‌است
تا انواع مختلف حیات وحش را در خود جا و پرورش دهد.بیشتراز
۱۲۸ نوع جانوران پستاندار از نوع گوشتخوار و غیر گوشتخوار، ۵۰۰ نوع پرنده
و هم گونه حیوانات خزنده، ذوحیاتین ، ماهی هاو خفاشان توسط محققین داخلی و خارجی شناسائی گردیده‌است. عموما
زنده گی این نوع حیوانات در مناطق کوهی، جنگلی تالابها مانند ارتفاعات پامیر
مناطق مرکزی و جنگلات مناطق شرقی افغانستان تثبیت گردید است. بعضی از انواع حیات
وحش رو به انقراض بوده و کمتر موجودیت
آنها تثبیت می‌گردد. از جمله ۴ نوع در معرض خطر ۱۲ نوع آن تحت تهدید انقراض ۵ نوع
آن در تهدید شدن نزدیک است. تا اکنون ۷ نوع حیوان شنگل دار ۲۸ نوع گوشتخوار ۳۷ نوع
خفاش ۲ نوع خرگوش یکنوع میمون
۳۴ نوع جونده وجود دارد از جمله بز مار خور و پلنگ برفی در حال منقرض شدن است.
حیوانات وحشی مانند ببر شیر تازی پلنگ وآهو ختن دیگر وجود ندارد. دو
نوع پرنده کمیاب بنامهای بلبل نهی وگندشک
طلائی در افغانستان زیست می نماید. منابع آبهای افغانستان غنی از انواع و اقسام
ماهی ها؛ چه از نوع شیرماهی، گل ماهی (ماهی تروت) سگ ماهی میباشد. اکثر انواع
حیات وحش آبی افغانستان در مناطق پامیر، آبهای روان هندوکش مرکزی، جنوب هندوکش و آبهای دریای هیرمند و کوکچه زیست می‌نمایند. دریای آمو دارای
ماهی‌های بزرگ وبدون خار میباشد که از اهمیت اقتصادی بر خور دار میباشد.
تاریخچه موجودیت حیات وحش در افغانستان
مشخصات ساختار جغرافیائی، اکولوجیکی و کوهستانی
افغانستان زمینه نمو و بود و باش را برای نباتات و حیوانات مختلف مساعد ساخته‌است
و این امر سبب زیست انواع مختلف حیوانات و نباتات شده‌است. در طول تاریخ اکثر
مناطق افغانستان فاقد زیست انسانی بوده موجب تشکیل و تقویه حیات وحش شده‌است. بابر
شاه مغولی (۱۴۸۳-۱۵۳۰)در کتاب خاطرات خود از موجودیت ببر و تازی پلنگ درافغانستان
یاد آوری نموده‌است. این دو حیوان الی اواسط قرن بیست دردشتهای این کشور حیات بسر
می‌بردند. گویند دوصد سال قبل در نورستان هرکسی که از خانه خارج می‌شد آهو وبز
وحشی را می دید. در آن زمان در هر دره ودشت نوع حیوان وپرندگان مخصوص حیات بسر می‌بردند.
امیر تیمور در آواخر عمر خود کتابی را از خاطرات خود نوشت. او ذکر نموده‌است که
گله‌های شیر را در دشتهای کنار آمو دریا دیده‌است. پس از ورود تفنگ موجودیت حیات
وحش روز تا روز کم گردید فعلاً تعداد آن نابود وتعداد در حال انقراض قرار دارند.
ببر الی اواسط قرن ۲۰در نیزارهای کرانه های آمو دریا و شمال غرب افغانستان(مرغاب)
زندگی می‌کرد که به سبب کاهش طعمه‌ها ی اصلی این جانور یعنی آهو، گورخر و... و
شکار بی رویه نسل آن منقرض شده‌است.
زیستگاه انواع جانوران در افغانستان
طبق تحقیقات دانشمندان زولوجی خوک در بادغیس وگلران هرات،
گوزن سایبریائی در دره آجر، پلنگ برفی در مناطق شمال شرقی هندوکش، کفتار در دشتهای شمال غرب غرب و جنوب غرب آهو سفید در
دشتهای شور وارزنه شمال، نه نوع پشک، مانند کره کل، سیاه گوش، پشی پلنگ، پشک کوهی،
پشک صحرائی، پشک جنگلی و... ، خرس سیاه و میمون در مناطق کنر و نورستان، آهو رنگ وختن در دره نور بز مار خور در مناطق شمال
شرقی و آهو مارکوپولو در دره‌های واخان پامیر دیده می‌شد. مار در تمامی نواحی
بالخصوص مناطق خشکه و بیابانی افغانستان وجود دارند. اگرچه حیوانات کوچک و خزندگان
در اکثر نواحی افغانستان ناشناخته مانده‌اند با وجود این همه یک سلسله تحقیقات ا
بتدائی صورت گرفته‌است. موجودیت ذوحیاتین کمتر دیده می‌شود. یک نوع آن از قبیل Batrachuperus Musteri در
کوههای پغمان و کوههای مجاور آن دیده شده‌است. اقسام و انواع قوربقه ، سنگ پشت ،
چلپاسه‌ها گژدم سیاه وزرد غندل و جولا به کثرت دیده می‌شود. حیوانات وحش چون پشک‌های کوهی و دشتی، پلنگ برفی در صفحات هندوکش
شمال شرقی ومرکزی وجود دارد. گرگ و روبا را می توان در همه نقاط افغانستان مشاهده
نمود. تا حالا دو نوع شادی، خرس سیاه در بلندی‌ها و جنگلات مناطق شرقی و غربی
افغانستان دیده شده‌اند که شادی‌ها از نوع هندی آن می‌باشند. بزهای شنگلدار و غیر
شنگلدار، اقسام آهوها از جمله آهوی باختری و ترکی، گوسفند مارکوپولو، بز کوهی در
سلسله کوههای هندوکش و کوههای صفحات مرکزی موجود اند و بعضی از انواع آنها از
بین رفته و یا خیلی کمیاب می‌باشند. در مناطق آبهای استاده ،تالابعا دریاها جوی‌ها
جهیل‌ها انواع ماهی‌ها حیات بسر می‌برند. پروژه‌های سروبی، کوکچه، نغلو، کجکی و
کمال خال برای چندین مقاصد اعمار گردیده‌است. یکی از مقاصد زیستگاه حیات وحش و
ماهی‌ها میباشد. یکی از ایستگاههای مهم پرندگان در افغانستان دریاچه آب ایستاده و
تالاب ناور ولایت غزنی است که بیش از ۱۲۰ نوع از پرندگان آب باز در آن زندگی و رفت
و آمد می‌کنند. کلنگ سفید سیبریایی که از پرندگان کمیاب است، در راه بازگشت از
هند، در دریاچه آب ایستاده غزنی توقف می‌کند. انواع بسیاری از پرندگان از جمله
مرغابی وحشی، قاز، پرستو، جل، بودنه، کبک، تیهو، شاهین، باشه و... زیاده دیده می‌شود.
همچنین در حدود ۲۰ هزار فلامینگو (قازحسینی) در کرانه‌ها و تپه‌های اطراف این دو
ناحیه تخم گذاری می‌کنند.
دریاچه هارون صابری و پوزک، درامتداد مرز
افغانستان و ایران، زیستگاه وسیع و مهم برای بسیاری از پرندگانی است که همه ساله
زمستان را در آنجا سپری می‌کنند. درحدود ۱۹۰ گونه پرنده در دریاچه هامون و مناطق
اطراف آن دیده می‌شود و در سال ۱۳۵۶ شمسی، بیش از هفتصد هزار پرنده آب باز و مهاجر
در این دریاچه وجود داشته‌است. پرندگانی مانند دراج، توغدری، بقره قره، جل، اگن،
تیهو، عقاب، سنقر، کرکس و... در حوالی دریاچه فراوان است. همچنین پرندگان مهاجری
که از آسیای میانه به طرف هندوستان مهاجرت می‌کنند، مدتی را در دریاچه بند امیر می
گذرانند.
در کوههای بابا بیش از ۱۵۰ نوع پرنده وجود دارد. تنگه سالنگ در خزان و
بهار معبر عمده‌ای است برای زیادی از لک لکهای سفید وسیاه، زاغ، و گونه‌های بی
شماری از پرندگان دیگر، که از زیستگاه‌های زمستانی خود به مناطق شمالی مهاجرت می‌کنند.
جنگلهای شرق کشور (نورستان، پکتیا ) آشیانهٔ
بسیاری از پرندگان هیمالیایی میباشد. انواع پرنده‌هایی چون قرقاول، طوطی، مینا،
بلبل، کبک، سی سی ، هدهد، باز، باشه،
زاغ، بوم، کبک زری وغیره در این جنگلها زندگی می‌کنند.
پستانداران
پستانداران به حیوانات اطلاق می‌شوند که مانند
انسان تولید چوچه را نمایند وتا مدتی چوچه را از شیر خود تغذیه نمایند. در
افغانستان تااکنون ۱۲۰حیوان پستاندار تشخیص گردیده‌است. از جمله ۷نوع حشرات ۳۴ نوع
خفاش یک نوع میمون ۲۸ نوع گوشتخوار یک نوع سم دار ۹نوع شنگلدار ۴ نوع خرگوش و ۳۴
نوع موش میباشد. در افغانستان پستانداران گوشتخوار مانند گرک شغال روباه، کفتار،
پلنگ، پشی پلنک، پشک وحشی، موش خرما، راسو، دله خفک، سمور سنگی و غیرگوشتخوار
مانند گوزن، جیره، خارپشت، بز آهو گوسفند سنجاب خرگوش گوسفند مارکوپولو گوزن آبی
غزگاو میباشد. علاوه براین یکتعداد پسانداران ذومعیشتین یعنی گوشتخوار و علف
خوارنیز وجود دارد مانند خرس سیاه خرس نصواری شادی وبعضی آنها هم درآب و هم در
خشکه زندگی دارند مانند سگ آبی سمورآبی میباشد.
جانوران شناور
جانوران آبی افغانستان عبارتند از ۲۷ نوع ماهی
مار ماهی سگ ماهی لقه سنگ پشت انواع قوربقه سگ آبی سمورآبی ، خرچنگ وغیره میباشد.
سک آبی در مناطق مرکزی افغانستان یافت می‌شود جیوانات آبی در آبهای استاده رود
خانه و ساحات آبی دیده می‌شود. ماهی بزرگ معمولاً در رود خانه هیرمند کوکچه
وآمودریا یافت می‌شود که دارای عمق زیاد می‌باشند.