چشم انداز فروپاشی هژمونی دالر در جهان

دالر یکی از بزرگترین و مهمترین ابزار مالی،اقتصادی وسیاسی ایالات متحده آمریکا است که طی سالهای متمادی سیطره آمریکا را بر جهان تحمیل نموده اما اکنون سرآغاز فصل زوال خود را در  مسیر رخداد های نوین جهانی تجربه میکند.

ایالات متحده اکنون با تحرکات بزرگ جامعه جهانی برای دالررزدایی عرصهٔ اقتصاد خود مواجه است.در چنین وضعیت این پروسه نشان میدهد که ذخیرهٔ دالر آمریکا در بازار جهانی در نهایت به  پایان خواهد رسید. شاید نه به این زودی، اما زمانی در آینده،زیرا نه تنها از سوی قدرت های بزرگی مانند روسیه و چین که فعالانه تلاش می کنند خود را از شر این مواد سمی خلاص کنند، با چالش های متعددی مواجه است.بلکه کشورهایی با اقتصادهای کوچکتر، که در منطقه آسیای جنوب شرقی مانند سنگاپور، مالزی، اندونزی، کامبوج، تایلند و لائوس مستقر هستند؛ نیز در تلاش اند تا پروسه دالر زدایی را در تعاملات اقتصادی خود انکشاف دهند.

 اندیشکده جهانی، بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی (CEIP) مقاله‌ای را در ۲۲ آگوست ۲۰۲۲ درباره کاهش نفوذ دالرآمریکا در آسیای جنوب شرقی تحت عنوان «علاقهٔ رو به رشد آسیای جنوب شرقی به کانال‌های مالی غیر دلاری و نقش بالقوه رنمینبی» منتشر کرد( *۱)ودرین مقاله  آنچه بین چین و چندین کشور آسیای جنوب شرقی درین مورد در حال وقوع است، بیان کرد:

"بانک مرکزی چین، راه‌اندازی یک ترتیب جدید نقدینگی اضطراری را اعلام کرد که می‌تواند با استفاده از رنمینبی(یوان) تأمین مالی شود و بانک‌های مرکزی شرکت‌کننده در زمان‌های فشار بازار از آن بهره‌برداری کنند.سه بانک از پنج بانک مرکزی شرکت‌کننده، بانک‌های سنگاپور، مالزی و اندونزی هستند که هر کدام اخیراً توافق‌نامه‌هایی را با PBOC تمدید کرده‌اند که به طور ضمنی با هدف کاهش استفاده از دالر در پرداخت‌های فرامرزی انجام می شود.این رویکرد به دنبال آن است که سیاست‌گذاران در تایلند، لائوس، کامبوج و میانمار تلاش‌های خود را برای کاهش مصرف دالراعلام کرده‌اند. همچنین اظهارات رئیس بانک مرکزی اندونزی مبنی بر اینکه مصرف‌کنندگان در پنج کشور از بزرگترین اقتصادهای جنوب شرقی آسیا به زودی قادر خواهند بود در داخل منطقه‌ای فرامرزی ایجاد کنند. پرداخت از طریق پیوندهایی که از استفاده از دالر به عنوان واسطه اجتناب می کنند."

 جالب اینجاست که CEIP دلایل متعددی رافهرست کرده است که چرا کشورهای آسیای جنوب شرقی می خواهند به طور چشمگیری استفاده از دالرآمریکا را کاهش دهند به شرح زیر است:"

عوامل متعددی پشت تلاش های مختلف با هدف کاهش مصرف دالردر جنوب شرقی آسیا هستند.برای شروع، بسیاری از مقامات نگران تأثیرات اقتصادی بالقوه تشدید سیاست پولی ایالات متحده در منطقه با توجه به استفاده بالای آن از دالر هستند. بر این اساس، برخی به دنبال کاهش استفاده از دالر در پرداخت های تجاری درون منطقه ای به عنوان وسیله ای برای مهار اتکای دالر به طور گسترده تر هستند.تحریم‌های اخیر از سوی آمریکا همچنین ممکن است تقاضا برای کانال‌های مالی جایگزین را تحریک کند. برای مثال، دولت نظامی میانمار فعالانه در حال بررسی نحوه دور زدن تحریم‌های اتحادیه اروپا و ایالات متحده برای معامله با روسیه است."

  در این گزارش همچنین اشاره شده است که "چین، ژاپن، تایلند و مالزی قبلاً توافق کرده‌اند که از مکانیسم پرداخت دو طرفه استفاده کنند و سنگاپور و فیلیپین قصد دارند به این سیستم بپیوندند." میانمار یوان را به عنوان ارز رسمی تسویه حساب برای تجارت مرزی با چین می پذیرد،می گوید که استفاده میانمار از یوان چین به شکستن سلطه دالر آمریکا در دراز مدت کمک می کند.

 یوان در جنوری ۲۰۱۹در فهرست ارزهای رسمی تسویه حساب میانمار قرار گرفت. به گفته تحلیلگران، ایالات متحده از موقعیت غالب دالر برای اعمال تحریم های خودسرانه علیه سایرکشورها سوء استفاده کرده است و به گفته تحلیلگران، گسترش بیشتر یوان در شهرک های تجاری میانمار ممکن است سپری در برابر چنین سلاح بالقوه ای باشد.

 اینکه چرا کامبوج با جمعیتی نزدیک به ۱۷میلیون نفر و تأثیر اقتصادی بسیار کمتری بر اقتصاد جهان، مایل به کاهش دلار آمریکا است، یک تحول مهم است.  «دیپلمات»، مجله‌ای که بر اساس تحلیل‌ها و تفسیرهای نویسندگان مختلف درباره تحولات در سراسر آسیا و سایر نقاط جهان فعالیت میکند، مقاله‌ای ازقلم لوک هانت در مورد تلاش کامبوج برای توقف استفاده از دلار آمریکا تحت عنوان  «کامبوج وابستگی خود را به دالر کاهش می‌دهد». منتشر کرد

 دلایل متعددی برای این اقدام کامبوج وجود دارد، یکی از آنها اجازه استفاده از ارزهای دیجیتال برای «کنترل بیشتر به بانک مرکزی بر اقتصاد کامبوج و تقویت ارز محلی ریل است که برای چندین دهه از عدم اعتماد به دلیل منفی رنج می برد.

هانت به دوره تاریک تاریخ کامبوج با پول پوت و خمرهای سرخ مورد حمایت ایالات متحده اشاره می کند که کامبوج و سنت های آن را ویران کردند و انقلاب جدیدی را با فرهنگ جدیدی آغاز کردند.

  پل پوت تلاش کرد جامعه‌ای آرمان‌شهری و ارضی ایجاد کند که منجر به مرگ حدود ۱.۷ میلیون کامبوجی شد.  ”

 سقوط دالر آمریکا در حال تبدیل شدن به واقعیت است زیرا چین و روسیه همچنان به خرید طلا و تجارت با ارزهای خود با سرعتی شتابان با بسیاری از کشورهای دیگر در سراسر جهان که همچنین برای دالررزدایی از اقتصاد خود رقابت می کنند، ادامه می دهند.  همانطور که می دانیم، چندین کشور در جنوب شرقی آسیا به زودی برای خلاص شدن از شر این ارز سمی اقدام خواهند کرد، اما کشورهای دیگری نیز وجود دارند از جمله هند، ایران، آفریقای جنوبی، سوریه و ونزوئلا نیز با انگیزه های معین در حال حرکت هستند.

 برای کاهش دالر آمریکا  یکی از دلایل اصلی پیشروی این کشورها با حذف استفاده از دالر آمریکا این است که واشنگتن از وضعیت ارزی خود به عنوان سلاحی برای اعمال تحریم های سخت علیه کشورهایی که آنها را دشمن می دانند استفاده می کند.

طبق گزارشی که رویترز در ۲۴ نوامبر ۲۰۲۲ منتشر کرد، کشورهای آفریقایی نیز شروع به جستجوی جایگزین‌هایی برای دالرآمریکا کرده‌اند، از جمله کشور گینه، گینه قصد دارد نفت را به جای دلار آمریکا با طلا بخرد.

 نتیجه این است که سلطه دالر آمریکا در بازار جهانی در آینده ای قابل پیش بینی به پایان خواهد رسید.به باور آگاهان امور، جهان یک واقعیت اقتصادی جایگزین را تجربه خواهد کرد که پویایی ایالات متحده و قدرت های غربی آن را تغییر خواهد داد که بر اقتصاد جهان با یک ارز قدیمی و معیوب مسلط می شوند که در نهایت این ارز ، ارزشی برابر با دستمال توالت خواهد داشت.

در تداوم این فصل باید خاطر نشان ساخت گزارشاتی وجود دارد  (*۲) که در واکنش به تحریم های غرب، بانک مرکزی روسیه دالر آمریکا را کاهش داده و یوان چین را در بازار ارز خریداری خواهد کرد.سهم یوان درمبادلات ارزی مسکو از ۱ درصد به ۴۰-۴۵؛درصد در سال ۲۰۲۲ افزایش یافت، در حالی که تجارت دالر از ۸۰ درصد به ۴۰ درصد کاهش یافت.

 روسیه سال ها تلاش کرده است تا وابستگی خود به دالر آمریکا را کاهش دهد.به ویژه از زمان تشدید جنگ نیابتی در اوکراین در سال ۲۰۲۲، مسکو حرکت خود را به سمت دالرزدایی سرعت بخشیده است.

 تحریم‌های غرب، روسیه را از ساختار مالی بین‌المللی تحت سلطه آمریکا دور کرده است. تعداد زیادی از بانک های روسیه از سیستم پیام رسانی بین بانکی سوئیفت جدا شدند. واشنگتن و بروکسل حتی ۳۰۰میلیارد دلار از ذخایر ارزی بانک مرکزی روسیه را مسدود کردند.

یک منبع ناشناس در سیستم بانکی روسیه به رویترز گفت: "بانک مرکزی در حال حاضر می تواند یوان بخرد" و "اگر درآمد بودجه سال آینده حاصل از صادرات نفت و گاز از ۸ تریلیون روبل بیشتر شود، بانک مرکزی یوان را خریداری خواهد کرد."

 یک منبع ناشناس دیگر در دولت روسیه به رویترز گفت: «ما ارزهای دوستانه زیادی داریم. در صرافی، یوان چین پرمعامله ترین ارز است، این ارز دوستانه ترین ارز تاکنون است.

 رویترز در گزارش جداگانه‌ای با عنوان «یوآن دالرجدید در حالی که روسیه به سمت عقب حرکت می‌کند»، فاش کرد که سهم یوان در تجارت در بازار ارز روسیه در کمتر از یک سال ازیک درصد به ۴۰ تا ۴۵ درصد افزایش یافته است.

 در همان زمان، حجم تجارت دالر از ۸۰ درصد به ۴۰ درصد در بورس مسکو کاهش یافت.

 روسیه به سرعت به چهارمین مرکز بزرگ تجارت دریایی جهان برای رنمینبی(یوان) تبدیل شده است.

 رویترز اذعان کرد که کمپین دالرزدایی مسکو جدید نیست، اما در سال ۲۰۲۲ سرعت گرفت.

این رسانه نوشت: «در حالی که یوان یا رنمینبی سال‌ها است که به تدریج به روسیه نفوذ کرده است، امادر ۹ ماه گذشته با هجوم ارز به بازارهای کشور و جریان‌های تجاری، این روند از حالت خزندگی به سرعت بیش از حد تبدیل شده است.

 در ادامه این بیانیه آمده است: «تغییر مالی روسیه به سمت شرق می‌تواند تجارت فرامرزی را تقویت کند و تلاش‌های غرب را برای تحت فشار قرار دادن مسکو از طریق ابزارهای اقتصادی محدود کند.»

 صندوق بین المللی پول در گزارشی در ماه مارس نسبت به "فرسایش سلطه دلار" هشدار داد.

 صندوق بین المللی پول خاطرنشان کرد که استفاده از یوان چین در ذخایر بانک مرکزی جهانی افزایش یافته است، در حالی که دارایی دالر آمریکا از حدود ۷۰ درصد در سال ۲۰۰۰به کمتر از ۶۰ درصد در سال ۲۰۲۱ کاهش یافته است. 

 تحریم‌های غرب بر روسیه همچنین کشورهای سراسر جهان را تشویق کرده است تا سیستم‌های مالی جدیدی برای تجارت منطقه‌ای به ارزهای دیگر ایجاد کنند. نه فقط دشمنان، بلکه متحدان دیرینه ایالات متحده مانند هند، مصر و حتی عربستان سعودی در تکاپوی این رویکرد اند.

 در ماه جون ۲۰۲۲ ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، از ایران بازدید کرد، جایی که دو کشور توافقنامه همکاری انرژی ۴۰ میلیارد دالری را امضا کردند و متعهد شدند که یکپارچگی اقتصادی خود را عمیق تر کنند.

 هم پوتین و هم علی خامنه ای، رهبر ایران،خواستار به چالش کشیدن سلطه دالر آمریکا شدند و در عوض پیشنهاد استفاده از ارزهای محلی برای تجارت را مطرح کردند. 

با احترام بی پایان

عارف عرفان

 لندن،جنوری سال ۲۰۲۳

منابع: 

۱- گلوبال ریسرچ مورخ ۱۲ جنوری ۲۰۲۳

۲- گلوبال ریسرچ مورخ ۱۳ جنوری ۲۰۲۳