سخنی کوتاه کتاب:

آتش و کلام، تاریخچه ای از ارتش زاپاتیستی ازادیبخش ملی

نوشتهء گلوریا مونیوز رامیرز
ترجمهء بهرام قدیمی

حیثیت انسانی ستمدیدگان جهان و خروش آن در کوه های چیاپاس

ما خود را “مبارزان بی مرز” می دانیم. انترناسیونالیست هستیم. با آنکه برایمان بدیهی ست که تغییر بنیادین در هر جامعهء طبقاتی از ویژگی های خاص خود می گذرد و هیچ تجربه ای قابل الگوبرداری نبوده و نیست، اما به نقاط مشترک نیز توجه داریم. در واقع، جنبه های عام و جنبه های ویژه دو روی یک سکه اند و از هم جدایی ناپذیر.

همهء پرولترها، دوزخیان روی زمین، کارگران و زحمتکشان و عموم ستمدیدگان از هر جنس و رنگ و نژاد، و از هر دین و زبان در یک صف قرار دارند. این است که هرجا مبارزه ای نمایان جریان داشته، در عین آنکه برای ما کانون همبستگی بوده کانون آموزش نیز بوده است.

چنین بود که ما، یعنی جریان سیاسی، انتقادی و انقلابی تاریخی یی که بدان تعلق داریم، از سالها پیش، درعین زیستن در مبارزهء زحمتکشان ایران و چالش هایش، به درس های انقلاب فرانسه و کمون پاریس و انقلاب روسیه و چین و کوبا و نیز به تجربهء مبارزات ضد استعماری در الجزایر، ویتنام، فلسطین، ظفار، السالوادور و حالا به آزمون بدیل های ضدامپریالیستی و ضد سرمایه داری در آمریکای لاتین و به ویژه در چیاپاس، و هرجای دیگری که در آن آزادی ـ برابری شرط زندگی بود چشم دوختیم، خود را در آن دیدیم. خود را از آنان دانستیم. هم درد کشیدیم و هم “پا به پای شادمانی های مردم” پای کوبیدیم. هیچ جا قبله مان نیست.

 درهای ابتکار باز است و خوشبختانه جنبش مردمی اخیر ایران (سال ۱٣٨٨) گام هایی در این راه برداشت، گام هایی آغازین در راه هزار فرسنگ.
اگر پرولترها در “جهان چهارم” کارگرانی هستند بدون کار، مهاجرانی بدون کارت اقامت، انسانهایی بدون سرپناه، بدون حقوق شهروندی، بدون مدرسه، بدون بیمارستان، حتی بدون قبر که می توان تنها در یک واژهء “بدون” (les sans) آنها را تعریف کرد، پرولترها در فلسطین آواره نام دارند و در آمریکای جنوبی و چیاپاس بومی نامیده می شوند.

عملیات نابودسازی بومیان در آمریکا از زمان کریستف کلمب (۱۴۹۲ میلادی) آغاز شد، کلیسا به تأیید این جنایت ضدبشری پرداخت با این توجیه که معلوم نیست بومیان دارای “روح و جان” برای پذیرش مسیحیت باشند؛ و “دستگاه ایدئولوژیک دولتی” از جمله با ساختن فیلم های وسترن و کاوبوی در هالیوود بومیان را “تجسم شر” وانمود کرد تا نابودی شان را بتوان به معنی پیشرفت و تمدن نشان داد، همان سیاستی که قرن ها ست در آفریقا بدان مشغول اند و هم اکنون در افغانستان و عراق و فلسطین،یعنی بردن “تمدن و دموکراسی” از طریق بمباران و ادامهء اشغال و محاصره که در واقع هدفی جز غارت منطقه ندارد. نقطهء مشترک پرولترهای جهان این است که در مبارزه هیچ از دست نمی دهند جز زنجیرهاشان، اما ویژگی هاشان در هرجا با دیگری فرق می کند و به ناچار شیوهء رهایی شان.

پانصد سال رنج و مقاومت بومیان، ارتش آزادیبخش زاپاتیستی را “چون صدف از سینه بیرون داد”. معاون فرمانده مارکوس که (به گفتهء رژیس دبره) یکی از نویسندگان بزرگ آمریکای لاتین است بیان و لحنی دارد متناسب با موقعیتی که مردم بومی در آن به سر می برند.
ــ جنبش زاپاتیستی فرزند زمانه و اوضاع خاص خویش است. نمادهای تاریخی و فرهنگی به استادانه ترین نحوی مورد استفاده قرار می گیرند تا رابطهء تودهء ستمدیده با گذشته و نیز با چشم انداز آینده اش به بهترین وجهی برقرار باشد.

کتاب “حکایت های آنتونیوی پیر” (اندیشه و پیکار) نمونه ای درخشان از حضور و پیوند افسانه ها، سنت ها با ایدآل های آینده است. قدرت بسیج این سمبل ها و سهولت انتقال مفاهیم از این طریق بسیار چشمگیر است و در یک کلام:استفاه از حافظهء جمعی برای انتقال آگاهی و سپس اقدام مناسب.

ارجاع به نام و سنت انقلابی و مبارزاتی امیلیانو زاپاتا (نظیر نام اسپارتاکوس در اتحادیهء اسپارتاکیست رزا لوکزامبورگ) و زنده نگه داشتن آن به عنوان نماد مقاومت و شورش دربرابر سلطهء استعماری و تلاش برای رهایی و ساختن آینده ای آزاد. آنها بین گذشته و حال پل زده اند که پشتوانهء مقاومت امروز است و سابقهء هویت مبارزاتی شان که امروز با ادامهء آن، از نو حیاتی افتخارآمیز می یابد.
ــ نوآوری زاپاتیستها در تحمیل موجودیت شان از طریق قیام مسلحانه (در ژانویه ۱۹۹۴) امری قابل توجه است، زیرا بدون این قیام نه خودشان، یعنی مردمشان، آن را جدی می گرفتند و به ملزومات تشکیلاتی، مادی و روانی آن تن می دادند و با آن اُخت می شدند؛ و نه دشمنانشان آنان را به چیزی می گرفتند.

 آنها با تکیه بر اسلحه و حالت تدافعی درست خود را با مقتضیاتی انطباق داده اند که شرایط مادی شان ایجاب می کند. به نظر ما اگر آنها به توصیهء مشکوکی گوش داده بودند که امروز نهادهای سراپا ایدئولوژیک سرمایه داری بین المللی برای قالب کردن به اصطلاح “عدم خشونت” بین توده های حق طلب می پراکنند هیچ کس امروز از زاپاتیست ها خبری نمی شنید.

بدون زور (طبعاً در اشکال مختلفش) گوش هیچ کسی بدهکار شنیدن خواست های حق طلبانه نیست. حفظ اسلحه در دست به منظور دفاع از خود (نه حملهء روزانه به دشمن و انجام عملیات نظامی از نوعی که در جاهای دیگر سراغ داشته ایم) یکی از دستاوردهای زاپاتیستها ست.

 در یک کلام، توجه به اهمیت اعمال قدرت مسلحانه در توازن نیروهای موجود و در عین حال مهار آن را در دست داشتن؛ زیرا بدون این مهار، مبارزه ممکن است به گودال هایی لیز بخورد که از ابتدا تصورش نمی رفت.

زاپاتیستها در همان حال که بر اهمیت نیروی نظامی تاکید دارند در همان حال از هر گونه نظامی گری در مناطق خود و حضور و نمایش علنی افراد مسلح خودداری می کنند. این نمایانگر اعتماد به قدرت توده ای از پائین است تا به نیروی مسلح.
ــ جنبش زاپاتیستی برخلاف اغلب اقلیت های تحت ستم در سراسر دنیا که معمولاً خواستار استقلال و جدایی اند، کوشیده است از طرق مختلف با توده ها در داخل مکزیک و در جهان تماس برقرار کند و بر خواست خویش جهت آنکه بومیان حق مساوی شهروندی با دیگر مردم مکزیک داشته باشند، پای بفشارد. آنها در این راه لایه های دیگری از ستمدیدگان نژادی، قومی، جنسی و نیز طبقاتی مکزیک را به حقوق خویش آگاه می کنند.

در عرصهء مطالبات سیاسی، آنجا که دیگران با دستاویز قرار دادنِ اصل درست “حق تعیین سرنوشت ملل” خواستار اعلام استقلال و جدایی از واحد کشوری معینی هستند، زاپاتیستها پافشاری می کنند که ما مکزیکی هستیم وجزئی از آن؛ و تا آنجا که می دانیم این درست برعکسِ راه و روش اقلیت های حق طلب در هرجای دیگر دنیا )از جمله ایران) است.
ــ زاپاتیست ها از تأکید بر حقوق بومیان و دیگر مطرودان و مبارزه با نولیبرالیسم آغاز کردند و سپس، همان گونه که در بیانیه های تبلیغی شان دیده می شود،بر مبارزه با مناسبات سرمایه داری و وحدت طبقاتی با کارگران و زحمتکشان پای فشردند (رک. بیانیهء ششم از جنگل لاکاندونا در پایان همین کتاب(.
ــ جنبش زاپاتیستی کوشیده است مجموعهء تجربه های خونبار و در عین حال نیرومند پیشین را که چپ مکزیک پس از ۱۹۶٨ داشته همه را بدیده بگیرد و آنها را خلاقانه به کار برد.
ــ ابتکار، ابتکار و خودداری از تقلید و الگوبرداری:از جمله، شکل سازماندهی که درست واژگونهء نظام حزبی رایج است یعنی فرمان دادن و رهبری کردن در عین مطیع بودن. فرمانده مردم اند و آنکه در سِمَت فرمانده انجام وظیفه می کند در واقع “معاون فرمانده” است و به این نام خوانده می شود و مورد خطاب قرار می گیرد. طرد ایدهء کسب قدرت به هر قیمت، توجه به کسب قدرت از پایین و اعمال قدرت توده ای و قدم به قدم متناسب با صلاحیت خود و شرایط بیرونی راه پیمودن. از خود مارکوس بشنویم:
“توده ها، پایه های کمک رسانی زاپاتیستی اشکالی از سازماندهی را تجربه می کنند که در حین عمل به آن می رسند. این اشکال نه از هیچ کتابی حاصل می شود، نه از هیچ جزوهء آموزشی؛ و البته بدیهی ست که ما هم به آنها نگفتیم. این ها اشکالی هستند از سازماندهی که بسیار به تجربهء خود آنها بر می گردد. منظورم فقط تجربه های خیلی قدیمی و تاریخی ای که از چند سده پیش دارند نیست، بلکه همچنین تجربهء آنها ست به عنوان زاپاتیست در سازماندهی”. و باز:
“خیلی شک داشتیم. اما در یک مورد به هیچ عنوان شک نداشتیم آنهم مشروعیت کارمان بود. منظورم تصمیم شخصی هرکدام از رزمندگان نیست که تا حد مرگ برای به دست آوردن چیزی مبارزه کند ــ که البته خیلی هم مهم است ــ خیر! منظورم پیش بردن عملی ست با پشتوانهء جمعی؛ و در این مورد پشتوانهء ده ها هزار بومی و هزاران رزمنده”.
ــ تشخیص اینکه جنبش نمی تواند د ر پیلهء خود فرو رود و در نتیجه، اقدام به برقراری ارتباط با جهان بیرون با استفاده از تکنیک ارتباطی مدرن و کنفرانس های جهانی هزار نفره و سه هزار نفره در دل جنگل های مکزیک و ایجاد پیوند با جهان ستمدیدگان.
ــ زاپاتیست ها تجربهء جالبی در سکوت کردن دارند. اینکه چه بگویند، کی بگویند، چه نگویند و کی سکوت کنند و درعین حال کار خود را آرام و هشیار ادامه دهند. آنان که بارها ثابت کرده اند تا چه اندازه ارزش کلام را می دانند، بارها نشان داده اند که ارزش سکوت را نیز به همان اندازه می شناسند

. زاپاتیست ها بارها، گاه به مدت طولانی در سکوت گام برداشتند تا هربار که زبان می گشایند با ابتکاری جدید پا به عرصهء کلام بگذارند. اگر یک بار پس از سکوت، راه پیمائی با شکوه “رنگ خاک” را سازمان دادند، باری دیگر با “نخستین فستیوال خشم شایسته” سخن گفتند و برای دیگران فضائی شکافتند.

ادامه دارد

……………….