رائول کاسترو: بالاترین تجلی دموکراسی واقعی درمسیرسوسیالیسم
رائول کاسترو: بالاترین تجلی دموکراسی واقعی درمسیرسوسیالیسم
فیدل کاسترو، رائول کاسترو،وارنستو "چه" گوارا
رفیق“رائول کاسترو“ کمونیست‌های کوبایی را فراخواند تا به گسترشِ بالاترین درجه از تجلیِ دمکراسی در جامعه کمک کنند!
همزمان با پنجاهمین سالگرد اعلام تحریم همه جانبۀ اقتصادی امپریالیستی بر ضد کوبای انقلابی در بهمن ماه ۱۳۴۰، نخستین کنفرانس ملی ”حزب کمونیست کوبا“، همراه با تصمیم‌گیری‌های مشخص و با اهمیتی در عرصه های اقتصادی، اجتماعی، و تشکیلاتی، و با هدفِ استوارداشتن پایه های سوسیالیسم در این کشور و زیر شعار: ”وحدت مردم کوبا و انقلاب“، در روزهای ۷ و ۸ بهمن ماه، در هاوانا، برگزار شد. امپریالیسم در طول پنج دهه گذشته سعی داشته است تا با شدت بخشیدن و ادامه دادن به این تحریم ها کوبای سوسیالیستی را به زانو درآورد. بحث‌ها و تصمیم‌گیری‌های این کنفرانس در حقیقت ادامه روندِ قانون‌مندی بود که با رهبری و هدایت ”حزب کمونیست کوبا“ در جریان برگزاری کنگرۀ ششم حزب در بهار گذشته دربارۀ آن‌ها تصمیم گیری شده بود. بیش از ۸۰۰ تن از نماینده‌های کنفرانس، از ”مرکزیتِ دموکراتیک و رهبریِ جمعی در حکم اصولِ راهنمای وحدت و ارتباط با توده ها“ حمایت خود را اعلام کردند. نمایندگان کنفرانس، با شدت دادن به مبارزه با فساد، بی انضباطی در کار، رفتار منفی، و رعایت نکردنِ قانون، به مثابۀ مسئله‌هایی که ”ثبات انقلاب را تهدید می کند“، موافقت خود را اعلام کردند.
رفیق ”خوزه ونتورا“، دبیر دوم کمیته مرکزی حزب کمونیست کوبا، در روز نخست کنفرانس، با اعلام اینکه: مبارزه در برابر مفهوم‌های کهنه، از دُور‌خارج‌شده، و روش‌های اداری‌مآبانه (بوروکراتیک) ”کاری موقت نیست، بلکه امری است که باید عنصرِ ضروری و دائمیِ رفتار مبارزان و همچون پشتوانه‌یی دلالت کننده بر این باشد که حزب همیشه آمادۀ رویارویی با چالش‌های بر‌آمده از هر لحظه تاریخی است“، شروعِ بحث کنفرانس را کلید زد. رئیس جمهوری کوبا، رفیق ”رائول کاسترو“، در روز پایانیِ کنفرانس، کمونیست های کوبایی را فرا خواند تا به امر گسترشِ ”بالاترین درجه از تجلیِ دموکراسی در جامعه“ کمک کنند. او به نمایندگان حاضر در کنفرانس حزب کمونیست گفت که، پست‌های مادام‌العمر در ساختارهای جامعه از بین خواهد رفت، و قول داد که مبارزه برضدِ فساد شدت خواهد یافت. رفیق رائول کاسترو با مطرح کردن این نکته که برخی از این اصلاح‌ها در اصلاحیه‌های قانون اساسی گنجانده خواهند شد، اعلام کرد: ”ما می بایست دموکراسی را در جامعه ترویج دهیم، و این امر را از حزب شروع می‌کنیم.“ رئیس جمهوری کوبای انقلابی، در بخشی از سخنان خود، صاحب نظران، مفسران، و تحلیل‌گران غربی‌یی که پیش بینی کرده بودند این کنفرانس به برنامۀ ”پروسترویکا“ و بازگشاییِ سیستم اقتصادی و سیاسی کوبا خواهد انجامید، تقبیح کرد. او گفت: ”آنان سعی کرده‌اند گرایش‌ها و باورهای خود را در مقام واقعیت جلوه دهند و پیش بینی کنند که این کنفرانس برچیدنِ نظام سیاسی و اجتماعی‌یی را آغاز خواهد کرد که انقلاب برای آن بیش از نیم قرن مبارزه کرده است.”
در ادامه، گزارشِ هیئتی از نماینده‌های اتحادیه های کارگری انگلستان و نیز هیئت تحریریه روزنامه ”مورنینگ استار“، چاپ لندن، که اخیراٌ بازدیدی رسمی از کوبا داشته اند، برای اطلاع خوانندگان ”نامه مردم“ در زیر می‌آید:
کوبا در چه مسیری گام برمی دارد؟
دگرگونی‌های اخیر در اقتصاد کوبا پرسش‌های فراوانی را به دنبال آورده است. حتی برخی این تغییرها را حرکت به سوی سرمایه‌داری و اذعان به شکست سوسیالیسم می‌دانند. اما حقیقت چیست؟ در یکی از سفرهای اخیر هیئت مطبوعاتی ”کارزار همبستگی با کوبا“ و نشریۀ ”مورنینگ استار“ به جزیرۀ کوبا، این فرصت پیش آمد که بتوانیم دید روشن‌تری نسبت به اوضاع پیدا کنیم.
یکی از آموزگاران در هاوانا به ما گفت: ”بسیاری از این تغییرها صرفاً قالب قانونی دادن به آن چیزی است که هم‌اکنون نیز به صورت یک روال عادی وجود دارد و اجرا می‌شود. مکانیک‌های اتوموبیل، آرایشگرها، نقاش‌ها و طراحان داخلی، و همۀ این دسته از پیشه‌وران، هم‌اکنون نیز در بیرون از اقتصاد رسمی کشور کار می‌کنند. با قانونی کردنِ کار این عده، اینک دولت می‌تواند از آنان مالیات بر درآمد بگیرد.“
گفتنی است که یکی از دشواری‌های بزرگ کوبا، تولید درآمد و سرمایۀ بیشتر از طریق یک نظام مالیاتی کارآ است. به قول خانم “پیتا مونتِس“، از مسئولان شعبۀ بین‌المللی حزب کمونیست کوبا، ”ما اینجا حقیقتاً فاقد یک فرهنگ مالیاتی هستیم. بیش از ۵۰ درصد از درآمد تولید ناخالص ملی در زمینه‌های بهداشت و درمان رایگان، آموزش رایگان، فعالیت‌های فرهنگی و ورزشی مردم، تأمین اجتماعی، مراقبت از سالمندان و افراد دارای ناتوانی‌های جسمی، و مانند این‌ها، صرف می‌شود. با رشد و گسترش بخش غیردولتی، صاحبان شغل‌های آزاد باید این موضوع را درک کنند که حالا باید مالیات بپردازند، چرا که در غیر این صورت دولت توان مالی برای ادامۀ ارائۀ همۀ این خدمات را به‌رایگان نخواهد داشت.“
کوبایی‌ها به این گونه پیشه‌وران می‌گویند ”کارگرانی که به حساب خود کار می‌کنند“. امروزه در کوبا شغل‌های آزادی مثل مسافرکش (با سه‌چرخه)، رانندۀ تاکسی، آرایشگر، رستوران‌دار، مکانیک اتوموبیل، نقاش و طراح داخلی ساختمان، و بسیاری شغل‌های آزاد دیگر وجود دارد. به گفتۀ “پیتا مونتس“، تا اواخر تابستان سال گذشته، نزدیک به ۳۳۰ هزار نفر صاحب شغل آزاد بودند، که از آن میان ۶۰ هزار نفر زن بودند و ۷ درصد آنان پیش از این هرگز کار نکرده بودند. او می‌گوید: ”قصد ما این است که الگوی اقتصادی‌مان را بهبود بخشیم، نه اینکه آن را به‌کل تغییر دهیم. تغییرهایی که طرح و اجرا شده‌اند، همچنان مبتنی بر مالکیت سوسیالیستی‌اند. اینجا اکثر مردم پشتیبان انقلاب‌اند. در رسانه‌های ما نمی‌بینید که به رهبران‌مان توهین شود، اما انتقاد زیاد می‌بینید.“
اگر مطالب نشریۀ روزانۀ ”گرانما“ را به طور مرتب دنبال کنید، قطعاً نامه‌های خوانندگان را در آن خواهید دید که کارکردهای نادرست و فساد مقام‌های دولتی را زشت می‌شمرند و محکوم می‌کنند. همین برخوردها را در سرمقاله‌ها و گزارش‌های خود روزنامه هم می‌توان دید. اما پرسشی که مطرح است این است که آیا طرح و ابراز این انتقادها صرفاً یک شیر اطمینان است یا اینکه در نتیجۀ این انتقادها چیزی هم تغییر خواهد کرد؟ به گفتۀ خانم “مونتس“، یکی از معضل‌های امروز کوبا، شمار کسانی است که به دلیل‌های مختلف هنوز در بازار کار فعال نیستند. او می‌گوید: ”کاری که ما الان داریم می‌کنیم، تجدید سازمان نیروی کار است. بعضی‌ها ممکن است بازنشستگیِ زود‌هنگام را انتخاب کنند، و به بعضی دیگر شاید کار متفاوتی در بخش‌های دیگر دولتی داده شود، به طور مثال در کارهای ساختمانی یا در کشاورزی.“ علاوه بر این، کمیسیون‌های بازآموزی نیز تشکیل شده اند که کار آن‌ها کمک در کاریابی به کسانی است که بیرون از دایرۀ این نیروی کار بوده‌اند. خانم “مونتس“ توضیح می‌دهد: ”کار برای همه هست، اما همۀ کارها، کارهای اداری نخواهند بود.“
یکی از مسئله‌ها، تعداد کسانی است که به کار نکردن عادت کرده‌اند، و خیلی از آنان هم جوان‌اند؛ از جمله زنان خیابان‌گرد که به امید گرفتن چند پزوی قابل‌تبدیل یا لباس و خوراک، و جزاین‌ها، دور و بر توریست‌ها می‌پلکند (پزوی قابل‌تبدیل یکی از دو پول در گردش در کوباست که ارزش آن برابر با یک دلار آمریکاست. پول ملی کوبا، پزو، پولی است که برای پرداخت دستمزد و حقوق، و خرید نیازهای اساسی استفاده می‌شود). این خیابان‌گردها خوش‌لباس‌ترین و خوش‌خوراک‌ترین گداهای دنیا هستند. البته این عده به معنای واقعی کلمه فقیر نیستند، چرا که از مزایای بیمۀ بهداشت و درمان رایگان، آموزش رایگان حتی تا سطح دانشگاه، و شیر رایگان برای بچه‌ها تا سن ۷ سالگی برخوردارند. اما باید توجه داشت که در کوبا، کفش و لباس‌های ”مد روز“، برخی کالاهای خوراکی وارداتی و لوازم الکترونیک تازه به بازار آمده را فقط با پزوی قابل‌تبدیل می‌توان خرید. بنابراین، کشاندن جوانانی از این دست- که عادت به کار کردن ندارند- به کار در بخشی از اقتصاد ملی- یعنی کشاورزی- که دولت و حزب آن را درحکم بخش اساسی معیّن کرده‌اند، کار آسانی نخواهد بود. کشاندن کسانی که به زندگی نسبتاً آسان شهری عادت کرده‌اند، به کار کردن به عنوان کشاورز در ناحیه‌های بیرون از شهر و روستاها، در هیچ کشوری کار ساده‌یی نیست، اما در کوبا که در آن مکانیزاسیون کشاورزی چندان گسترده نیست، از آن هم دشوارتر است. این مسئول حزب کمونیست می‌گوید: ”تولید مواد خوراکی برای کشور ما همچون موضوعی است در پیوند با امنیت ملی ما. ما باید تولید کشاورزی را رشد و توسعه دهیم تا بتوانیم بیشتر خودکفا شویم.“
در پی تغییرهای اخیر، اکنون کشاورزان می‌توانند هر زمین کشاورزی‌یی را که بخواهند، از ۱۳ تا ۳۳ هکتار، تا مدت ۱۰ سال اجاره کنند. کوبا ۶ میلیون هکتار زمین قابل کشت دارد که تا کنون ۲۰ درصد آن به همین صورت به کشاورزان واگذار شده است. به گفتۀ خانم “مونتس“: ”در فاصلۀ سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۱، یک میلیون و ۳۰۰ هزار هکتار زمین در اختیار کشاورزان گذاشته شد. طبق قراردادی که با کشاورزان بسته می‌شود، آنان موظفند محصول یا محصول‌های خاصی را بکارند و تولید کنند که کشور نیاز دارد، اما زمین در مالکیت دولت باقی می‌ماند.“ همچنین، دولت فروشگاه‌هایی دایر کرده است که ابزار و مواد مورد نیاز کشاورزان را می‌فروشند. یک نظام اعتباری نیز برای اعطای اعتبارهای مالی به کشاورزان سابق و تازه نیز برقرار شده است، که البته هنوز در مرحله‌های آغازین است. به همین دلیل است که هنوز بیست درصد زمین‌های کشاورزی بارآوری نداشته است.
باز هم باید تأکید کرد که، تحریم‌های آمریکا نیز یکی از دلیل‌های این نابارآوری است، زیرا اگر این تحریم‌ها نبودند، به عوض وارد کردن ماشین‌آلات و ابزارهای کشاورزی از اروپا، یا به طور غیرمستقیم از طریق کشورهای ثالث، وارد کردن آن‌ها به طور مستقیم از نزدیک‌ترین همسایه‌اش، یعنی آمریکا، برای کوبا بسیار ارزان‌تر تمام می‌شد.
به دلیل‌های تاریخی، شمار کمی از کشاورزان صاحب و مالک زمین‌هایشان هستند، مثل ”بنیتو کامه‌یو“، که ما در سفر خود، از مزرعۀ تنباکوی او در نزدیکی ”وینالس“ بازدید کردیم. این طور که خودش می‌گوید، خانوادۀ او از پیش از انقلاب مالک زمین‌های بزرگ کشت تنباکو بوده است. می‌گوید: ”پس از انقلاب، بیشتر زمین‌های‌مان را از ما گرفتند، ولی ۱۰ هکتار برای‌مان ماند که همچنان روی آن کار می‌کنیم و بهترین تنباکوی جهان را تولید می‌کنیم.“ او که مردی بلند قد و لاغراندام با صورتی سوخته است، لطف می‌کند و به رسم تعارف، یکی از سیگارهای محصول کارخانۀ کوچکش را برای‌مان روشن می‌کند. با خنده می‌گوید: ”روزی یکی از این‌ها بکش تا سلامت بمانی!“ این طور که ما دیدیم، او و خانواده‌اش زندگی خیلی خوبی دارند. او صاحب خانه‌یی شخصی و چندین ساختمان کوچک‌تر در جوار آن است. مقداری هم مصالح ساختمانی در آن حوالی دیده می‌شود که قرار است برای طرح توسعه‌یی که در نظر دارد مصرف شود. او و برادر و خانواده‌های‌شان با یکدیگر کار می‌کنند؛ تعدادی دام محلی نگه می‌دارند، و خودشان قهوه و سالاد و میوه و سبزیجات مورد نیاز خودشان را تولید می‌کنند. ”کامه‌یو“ قراردادی با دولت دارد که مطابق آن، ۹۰ درصد محصول سیگار خود را به دولت می‌فروشد. ۱۰ درصد بقیه را او و خانواده‌اش مصرف می‌کنند و مجازند به طور خصوصی بفروشند.
با دگرگونی‌های اخیر در نظام مدیریت اقتصادی کوبا، اینک کوبا امکان یافته است به پیشه‌های کوچک استقلال بیشتری بدهد و الگوی اقتصادی‌اش را تمرکززدایی کند، چرا که دیگر وضعیت ”دوران ویژه“ که در سال‌های دهۀ ۱۹۹۰ برقرار شد، اینک به پایان رسیده است. آن سال‌ها، سال‌های دشوار پس از فروپاشی اتحاد شوروی بود که بزرگ‌ترین طرف معامله‌های تجاری با کوبا بود. در اوایل دهۀ ۱۹۹۰، ناگهان همۀ سرمایه‌گذاری‌ها و مبادلات تجاری با کشورهای سوسیالیستی متوقف شد و کوبا می‌بایست خودش را از لحاظ اقتصادی حفظ کند و نجات دهد. کوبایی‌ها از آن روزها به عنوان روزهایی بسیار دشوار یاد می‌کنند؛ آن روزها، روزهایی بود که حتی غذای کافی برای خوردن به سختی فراهم می‌شد. با وجود این، مردم نیاز به ”دوران ویژه“ را درک کردند و می‌کنند، و حالا هم از اینکه آن دوران به پایان می‌رسد و وضعیت اقتصادی اینک دست‌کم تا حدی رو به بهبودی و رشد دارد، نفس راحتی می‌کشند و آسوده‌خاطرند. علاوه بر فراهم آوردن امکانِ رشد برای بخشِ غیردولتی، کوبا برای افزایش کارآمدیِ وزارت‌خانه‌ها نیز گام‌هایی برداشته است. شکر همیشه و به طور سنّتی عمده‌ترین محصول کوبا بوده است، اما دیگر این طور نیست. صنعت گردشگری )توریسم) سودآوری بیشتری برای کشور دارد و چندان هم کاربَر نیست. به همین دلیل کوبا به سرعت در حال رشد دادن این بخش درآمدزا است. در ناحیه‌های ساحلی غرب هاوانا، در ”میرامار“ و جاهای دیگر، هتل‌های بزرگ و تازه‌یی را می‌توان دید که پذیرای گردشگران‌اند. بخش بزرگی از گردشگران کانادایی‌اند، انگلیسی‌ها هم در ردۀ دوم قرار دارند. بسیاری از مواد مصرفی اساسی با کوپن و از سوی دولت در اختیار مردم قرار داده می‌شود. برنج، روغن، قهوه، گوشت قرمز، گوشت خوک، گوشت مرغ، حبوبات، آرد، و برخی مواد خوراکی دیگر به مقدار معیّن و مساوی به تک‌تک اعضای خانواده، صرف‌نظر از اینکه کودک یا بزرگسال اند، به قیمت‌های بسیار ارزان فروخته می‌شود. در حال حاضر ۸۰ درصد این مواد مصرفی کوپنی از خارج وارد می‌شود، که روشن است بار سنگینی بر دوش بودجه دولتی است. اما دلیلی ندارد که نشود یا نتوان این مواد خوراکی را در خود کوبا تولید کرد، چنان‌که در مورد گوشت خوک صادق است، که در کوبا به وفور یافت می‌شود.
خانم ”مونتس“ توضیح می‌دهد: ”هدف ما این است که در عوض دادنِ یارانه برای مواد مصرفی، به مردم یارانه بدهیم. در حال حاضر کسی که درآمد بالایی دارد، برای خرید این مواد یارانه‌‌ای همان‌قدر می‌پردازد که کسی با درآمدی کمتر می‌پردازد، که حقیقتاً عادلانه نیست.“ اما دولت در این مورد بسیار محتاطانه عمل می‌کند، چرا که قطع یک شبۀ کوپنِ کسانی که درآمدهای بالاتر از متوسط دارند، دردسرهای زیادی برای مردم ایجاد خواهد کرد. در حال حاضر به نظام کوپنی ادامه می‌دهیم.
کوبایی‌ها عقیده و احساس خود را بی‌ریا و بی‌پروا ابراز می‌کنند. در میان مردم می‌توان کسانی را دید که مشتاقانه از دولت حمایت می‌کنند، و کسانی را نیز دید که از وضعیت اقتصادی دل خوشی ندارند و ناراضی‌اند. اما همۀ آنان دستاوردهای کشورشان را ارج می‌گذارند، به‌ویژه کیفیت عالی آموزش و بهداشت ودرمان که رایگان در اختیار مردم گذاشته می‌شود. کوبایی‌ها می‌دانند که وضع آنان با اوضاع موجود در دیگر کشورهای آمریکای لاتین و حوزۀ دریای کارائیب بسیار متفاوت است.
به نقل از نامه مردم شماره 888، 24 بهمن ماه 1390