نوشته کریم پوپل

شهرکالنگ دنمارک

مورخ ۱۰ اگست ۲۰۲۴

بذر کچالو در افغانستان

کچالو یک غذای نشاسته‌ای و غده‌های است از گیاه solanacaea .  حدود ۵۰۰۰نوع  کچالو در سرتاسر جهان وجود دارد که ۳۰۰۰ نوع آن فقط در کوه های آند – عمدتاً در پرو، بولیوی، اکوادور، شیلی و کلمبیا وجود دارد. آب هوای نسبتا ُ سرد بین ۱۸الی۲۰ برای رشد و تشکیل غده  مناسب است. کچالو زاده ارتفاعات بلند است. به خوبی با شرایط سخت در ارتفاعات ۳۵۰۰ الی ۴۲۰۰ متری سازگار است. بیش از ۹۹ درصد از انواع کچالو کشت شده جهان از چیلی سرچشمه می گیرند.۱۸۰ نوع کچالو وحشی است.

در جهان کچالو ها به ۳ قسم طبقه بندی شده است  نشاسته ای، مومی و همه منظوره. که این مربوط به تشکیل مواد داخل کچالو است. نوع قیمتی کچالو در جهان لا بونتو 

La Bonnotte است که  گران ترین کچالو جهان میباشد.فقط در یک زمین کوچک رشد می کند و هر سال فقط چند تن تولید می شود که یکی از دلایل گرانی آن است. خاک مخصوص ریگی  است و کشت آن آسان نبوده آنقدر ظریف است که باید با دست برداشت شود. 

کچالو برنگهای بنفش سیاه زرد خاکی یافت می شود صحی ترین کچالو برنگ سرخ است. درجهان پس از گندم جواری برنج چهارم نبات است که کشت می شود. کچالو اولین  و وسیعترین سبزی است که کشت می گردد. خوبترین کچالو در اوکراین و روسیه کشت می گردد. خرابترین کچالو دارای رنگ سیاه و سبز  بوده هردونوع زهری میباشد.کچالو سیاه اگسیدایز  می شود و کچالو سبز مواد زهری بنام سولانین دارد.

در سال ۱۹۹۰ چندین کچالو اصلاح ژنتیکی بالای شان صورت گرفت که مورد تأیید ایالات متحده قرار گرفت  اما شرکت‌های بزرگی مثل: مک دونالد، برگرکینگ، فریتولی و.. اعلام کردند که هیچوقت از کچالوهای اصلاح شده ژنتیکی استفاده نخواهند کرد.

نبات کچالو                                                                                      گیاه کچالو، گیاه چند ساله علفی هستند که بسته به تنوع در ارتفاع حدود ۶۰ سانتی‌متر رشد می‌کنند و برگ‌ها پس از گل‌دهی، میوه‌دهی و غده از بین می‌روند. گل‌های کچالوبه رنگ‌های سفید، شیرچایی، سرخ، آبی و یا بنفش هستند که سپور های زرد رنگ دارند.

کچالوعمدتاً توسط زنبورها گرده‌افشانی می‌شوند. گیاه پس از گل‌دهی، بوته‌های کچالو، میوه‌های سبز رنگ کوچکی تولید می‌کند که مانند الو سبز گیلاسی است که هر کدام حدوداً ۳۰۰ دانه دارد.این  میوه حاوی آلکالوئید زهری سولانین است بنابراین قابل مصرف نیست .

عمدتاً کچالو دارای ارتفاع کم  ، برگ‌ها به صورت متناوب و متقابل به روی محور ساقه قرار دارد و در انتهای برگ‌ها برگچه‌هایش خرد وجود دارد که به نام stipule یاد می‌شود. برگ‌ها وقتی که از خاک می‌برآیند ساده‌اند، بعداً شکل برگ‌های مرکب یا (compound leaf) را به خود می‌گیرند که از یک دنباله به وجود آمده و ساقه‌ای که از زمین به طرف بالا رشد می‌کند، ساقه اصلی آن است که به نام main stum یاد می‌شود و یک تعداد ساقه‌هایی که در زمین موقعیت دارد به نام «stolon» یاد می‌شود و دارای گل‌های سفید و بنفش است. میوه آن کوچک، کروی سرخ و سمی است، ولی دارای ساقه‌های خوراکی زیرزمینی است که حاوی اندوخته نشایسته فراون است. گل‌هایش پنج قسمتی پنج گلبرگ به هم چسبیده و پنج کاسبرگ به هم چسبیده است.

بتهٔ کچالو ابتدا نموی مستقیم دارد و بعداً شاخچه‌ها از آن رشد می‌کند و شکل افتاده را می‌گیرد. بتهٔ کچالو از نگاه نمو، محدود است؛ یعنی وقتی گل کچالو تشکیل می‌شود، بته کچالو از نموباز می‌ماند. پندک‌هایی که در قسمت فوقانی کچالو قرار دارند، نسبت به پندک‌های دیگر، زودتر به رشد آغاز می‌کنند که علت آن غلبه پندک نهای Apical dominance است. ساقه‌ای که از زمین به طرف بالا رشد می‌کند، به نام ساقه اصلی Main stem یادشده و تعداد ساقه‌های سلندرشکل که در زیر زمین قرار دارد، به نام «Stolen» یاد می‌گردد و به هر اندازه که تعداد Stolen زیاد باشد، به همان میزان حاصل کچالو زیاد است و از انجام‌های Stolen تیوبر به وجود آمده که دارای شکل گرد، بیضه‌ای و دارای چشمک‌های زیاد است. ساقه کچالو به صورت عموم سبز است، اما باداشتن انتوسیانین Antho cyanin)) رنگ ارغوانی مایل به سرخ به خود می‌گیرد. گرده‌افشانی آن به صورت خودبه‌خودی اما بسیار کم به صورت غیرخودی، از یک بته به بته دیگر ذریعه باد و حشرات صورت می‌گیرد. این گیاه دارای رقم‌های مختلف است که این‌ها را به زودرس، دیررس و میانه‌رس تقسیم کرده است. ازلحاظ استفاده به  کچالوی خوراکی، علوفه‌ای و صنعتی «جهت استفاده الکل، نشایسته، قند» تقسیم می‌شود. برآمده‌گی‌های روی کچالو با جوانه‌ها پوشیده است که به آن چشمک‌های کچالو می‌گویند. روش تکثر کچالو کاشتن تکه از آن که دارای حد اقل یک چشمک باشد صورت می‌گیرد. بته کچالو به شکل «Fibrous» است و از قسمت انتهای کچالو بوجود آمده که تمام آن‌ها سطحی و فرعی است. تعداد ریشه زیاد و کوتاه است که برای گرفتن مواد غذایی مؤثر است. نقش غده کچالو، ذخیره غذای گیاه و خاستگاه نسل بعدی کچالو است.

طی تحقیقاتی که صورت گرفته سالانه ۳۰۰ میلیون تن کچالو در سراسر جهان کشت می‌شود که روسیه و چین و اوکرایین بزرگ‌ترین تولیدکننده‌گان کچالو هستند.       

انواع کچالو

حدود ۵۰۰۰ نوع کچالو در سراسر جهان وجود دارد که فقط ۳۰۰۰ نوع از آن‌ها در رشته کوه‌های می روید، اغلب در پیرو، بولیویا، آکوادور، چیلی و کولمبیا یافت می‌شود. از ۱۸۰ نوع وحشی کچالو در اثر بریدنگ خاصیتها  برای مقاومت گیاهان در برابر آفت‌ها استفاده می‌شود. مرکز بین‌المللی مطالعات کچالو مستقر در لیما پیرو، دارای ۴۸۷۰ نوع کچالو است که بیشتر آن‌ها بومی هستند. بیش از ۹۹ درصد از انواع کچالو که در حال حاضر رشد می‌کنند، نوادگان مستقیم زیر نوع هستند که زمانی در مناطق جنوب مرکزی چیلی رشد می‌کردند.

کاشت کچالو در افغانستان

در افغانستان تقریباً در تمام منطقه افغانستان کشت میشود. ولی جای که حاصل خوب می دهد هرات بامیان میدان ننگرهار لغمان غور پروان فراه هرات و غیره میباشد. بعد از گندم و شالی در افغانستان جایگاه سوم را به خود اختصاص داده است. این نبات نه تنها یک سبزی عمده بوده، بلکه منبع مقدار کم پروتین، نشایسته وهمچنان دارای ارزش غذایی خاص می‌باشد؛ که خانواده‌ها به اشکال مختلف از آن استفاده می‌نمایند .

کچالو نباتی است که درتامین غذای انسانی وحیوانی رول عمده را بازی می‌کند. ساحه کشت کچالودرافغانستان ۳۵۰۰۰ هکتار وتولیدات ان ۹۰۰۰۰۰ تن بوده است که حاصل فی هکتارطوراوسط  ۵۱۲۰۰ کیلوګرام یا ۲۵۰۰ کیلو فی جریب بالغ میګردد. ولی در بامیان دهقانان توانسته انداز ۸ای۱۰ تن فی جریب حاصل بردارند.

  اکثر مردم افغانستان از پندک یا تیبور کچالوهای های خورد خراب شده برای بذر استفاده می کنند که کاریست غلط. زیرا بذر در نسل بعدی معلوم نیست حاصل خوب می دهد یانه دوم امراض ازین طریق به نسل آینده انتقال می کند. کچالو تخم دارد و از طریق تخم حقیقی کشت میشود. اگر طریق چشمک یا جوانه زرع میشود  چشمک باید سالم و مشخصات آن معلوم باشد. علم زراعت گوید انتخاب تخم بذری کچالو اصلاح شده وسالم می‌تواند حاصلات شان را بطورقناعت بخش بلند ببرد نه دیگران. بهترین حرارت برای رشد کچالو بیشتر از ۵ و کمتر از ۲۱ درجه سانتی گراد است. در حرارت کم رشد ضیف است و در حرارت بلند مواد خشک کچالو یعنی ویتامین ها پروتین وغیره کم میشود. کچالو بشکل خطی در فواصل ۱۵الی ۲۵ سانتی متر کشت میشود. در وقت گل نمودن آب زیاد کار دارد.کشت کچالو در خاک‌های سنگین توصیه نشده یعنی به‌طور کلی خاک‌هایی که فضای رشد کافی به غده‌ها را بدهند و هوای کافی داشته باشند، برای رشد گیاه کچالو مناسب است. همچنین خاک زیر کشت باید دارای عناصر معدنی مناسب نظیر آهن و آلومینیوم و منیزیم کافی باشد. رشد کچالو در خاکهای لیگومی یا سیاه بهترین نمودارد. زیرا خاک سیاه در جای پیدا میشود که هوای سرد دارد. 

کچالو در جلال آباد در دو قت یعنی بهاری و خزانی کشت شده سال دوبار حاصل می دهد. درسایر ولایات یکبار در اوایل بهار کشت میشود.  امروز بعضی از دهقانان بامیان مقدار۳.۵ تن کچالو تخمی را کشت نموده ۲۸ تن حاصل می بردارند.

مردم افغانستان کچالو را به شکل قورمه ، جوش داده ، قوغ  آتش، چپس و بولانی زیاده استفاده می نماید. ولی در جهان بیشتر از ۱۲۰ شکل پخته میشود. که مهمترین آن چپس است که به نامهای  crispy french friesیا فرنچ فرایز پس از آن قورمه کچالو پس از آن چپس گرد ورقی است که باروغن گنجد تهیه می گردد. محمولا در پاکتها بفروش می رسد.

کچالو درافغانستان چگونه آمد؟

کچالو را انگلیسی‌ها در زمان امیر دوست محمد خان به افغانستان معرفی کردند. امیر دوست محمد خان برادری داشت به نام نواب جبار خان که دیپلمات‌ها و جاسوسان انگلیسی او را «دوست فرنگی‌ها» لقب داده بودند. هر انگلیسی که به کابل می‌آمد نواب جبار خان میزبان او می‌شد و او را در قلعه بزرگش در غرب کابل جای می‌داد. نواب جبار خان کسی است که تخم کچالو را از انگلیسی‌ها گرفت و برای اولین بار در افغانستان این گیاه را کشت کرد. غرب کابل در آن سال‌ها هنوز بخشی از شهر کابل محسوب نمی‌شد و مشهور به «دره چهارده» بود. قلعه جبار خان یکی از قلعه‌هایی بود که در این منطقه وجود داشت و تا هنوز در آخر دشت برچی منطقه یی را به نام «قلعه جبار خان» می‌خوانند. به احتمال قوی زمین‌های اطراف این قلعه، نخستین مزرعه کچالوی افغانستان بوده‌اند.

برای اولین بار گادفری توماس واین، سیاح انگلیسی که در سال ۱۸۳۵ میلادی به کابل سفر کرد از وجود کچالو در افغانستان سخن گفت. او که مانند دیگر انگلیسی‌ها مهمان نواب بود، در سفرنامه اش می‌نویسد که کپیتان کلود مارتین وید، نماینده انگلیس درشهر لودیانه هند  تخم کچالو را برای نواب جبار خان فرستاده و او در کابل آن را کشت کرده است.نواب جبار خان نیز با کاپیتان وید رابطه خوبی داشت. او پسر کلانش عبدالغیاث خان را برای فراگیری زبان انگلیسی به آنجا فرستاده بود. کاپیتان وید در لودیانه یک مکتب کوچکی تأسیس کرده بود که در آن برای دانش آموزان زبان انگلیسی درس می‌داد. با توجه به این که کاپتان وید از سال ۱۸۲۳ در لودیانه مستقر شده بود، احتمال می‌رود که او تخم کچالو را از طریق پسر نواب بین سال‌های ۱۸۲۳–۱۸۳۴ به او فرستاده بوده است.

نام کچالو در زبان‌های افغانستان، مثل برخی کلمات دیگر، از هند آمده است. البته در هند به کچالو «آلو» می‌گویند. آلو در زبان اوستایی میوه گرد را می گویند. مانند آلوبالو زردآلو آلوچه شفتالو . کچه در زبان هندی به معنی خام است. یعنی آلو خام . در هند کچالو را پرتگالی‌ها در اوایل قرن ۱۷ میلادی در سواحل غربی این کشور معرفی کردند. اما تاجران انگلیسی  در اواخر آن قرن کچالو را به مناطق بنگال و برخی ایالت‌های دیگر هند بردند. از همین روست که در قسمت‌هایی از هند به کچالو «پتاتا/ پتاته» می‌گویند که از کلمه اسپانیایی «patata» گرفته شده است؛ ولی در قسمت‌های دیگر کشور که کچالو را از طریق انگلیسی‌ها شناخته‌اند به آن «آلو» می‌گویند.

ایرانی‌ها نیز توسط انگلیسی‌ها با کچالو آشنا شدند.بعدا با فرانسویان آشنا شده نام کچالو یا آلوملکوم به سیب زمینی تبدیل نمودند.

تحقیقات علمی بالای انواع کچالودر افغانستان

کشت کچالو درافغانستان سابقه ۲۰۰ ساله دارد. پس از اینکه نواب جبارخان کشت کچالو را شروع کرد در آن زمان دهقانان نیز داشت. این دهقانان فن کشت کچالو را فرا گرفته در مناطق چهار دهی انتقال دادند. در زمان که روابط عبدالرحمن با انگلیسها خوب شد مردم و تاجرین و هندوها از هند انواع آنرا وارد کرده در چهاردهی و شیوکی کشت می شد. 

تحقیقات علمی از طرف وزارت زراعت  برای اولین بار درسال۱۳۴۸  بالای کچالو  شروع شده. درسال ۱۳۵۱ به تعداد۵۲ نوع ازطرف انستیتوت تحقیقاتی زراعتی درفارم دارالامان وفارم لب دریا ولایت بامیان تحت مطالعه قرارګرفت. درسال ۱۳۵۶ به تعداد ۱۹ نوع کچالوازموسسه (سی ای پی)CIP مرکزبین المللی تحقیقاتی کچالوبه انستیتوت تحقیقاتی زراعتی جهت توافق محیطی ارسال ګردیده، ازانجمله انواع سپارتان، کاردینال ودایمونت حاصل زیاد تولید نموده بودند.

تخم حقیقی کچالو و کچالو تخمی (چشمک ، تیوبر ، جوانه یا پندک)

یک کچالو میتواند پس از گل نمودن ۳۰۰ تخم بذری تولید کند. یک کچالو دارای ۶الی۷ چشمک یا جوانه بود که میتوان ازین کچالو ۹۰۰ کیلوگرام حاصل برداشت. در مجموع در افغانستان از ۲.۵ الی ۱۰ تن در فی جریب حاصل برداشت. که نظر به آب هوا و زمین تغیر دارد. در مجموع کچالو منطقه کم سرد ارتفاع بلند و مرطوب خوب می روید.

انواع کچالوبذری در افغانستان

انواع ممتازوپرحاصل که ازتجارب انواع بدست اوده اند عبارت ان از انواع کفری چندراموکی، کفری لوکروسی ۳۷۲۱ بوده که انواع هندی می‌باشد. که ازجمله نوع چندراموکی زود رس می‌باشد.

  فعلاً انواع کفری چندراموکی، دیزایری، کاردینال که سه نوع ممتازوپرحاصل بوده که در افغانستان تحت بذرقراردارند. تحقیقات بالای انواع کچالو دوام داشته وامیدواریم تا انواع پرحاصل و زود رس، مقاوم امراض وافات به نقاط مختلف کشور معرفی ګردند.

  وقت بذرکچالو 

کچالو درارتفاعات پائین ۵۰۰–۳۰۰ متر مانند ننګرهار، لغمان وکنربه دو تاریخ بذرمیګردد. بذر اول ان از اول میزان الی ۲۰ میزان برای تخم بوده ودر۱۵ قوس رفع حاصل میګردد. این بهترین وقت ګرفتن کچالوهای تخمی می‌باشد زیرا که کمترین مقدارشپشک نباتی وجود داشته وکچالوهای عاری ازامراض بلایت ووایروسی بدست می آید. ولی به مقصد ګرفتن حاصل وعرضه ان دربازار درماه میزان بذرګردیده ودرماه دلورفع حاصل میګردد.

  بذردوم ان بعد از نیمه جدی بوده ودراخر ماه ثوررفع حاصل میګردد.

۲. بذرکچالو درمناطق شمال شرقی مانند بغلان، کندز وتخار از۱۰ قوس الی ۱۰ جدی بوده که دراوایل بهار شروع به نمو نموده و دراخر می وجون رفع حاصل میګردد. درین مناطق چون کچالواز برف باری و بارندګی مستفد میګردد، دراوایل بهار به آبیاری کمتر ضرورت دارد. اوسط حاصل ان درولایت بغلان ۳۰–۲۵ تن فی هکتار معادل ۶۰۰۰–۵۰۰۰ کیلو ګرام فی جریب می‌باشد.

۳. دربعضی مناطق تخارمانند روستاق وچاه اب که بارندګی بیشتر از۳۰۰ ملی متر دارند،کچالواز۱۵ حمل الی۱۵ ثوربذر ګردید هیچ آبیاری صورت نګرفته وبه قسم للمی می‌باشد.

۵. درمناطق ارتفاعات متوسط مانند کابل، پروان، لوګر، میدان وغزنی دراوایل بهار ماه حمل بذرګردیده ودرماه سرطان رفع حاصل میګردد. اما به منظورتخم کچالو راکمی ناوقت کشت نموده ودراخر سنبله رفع حاصل میګردد.

۶ .درارتفاعات بلند مانند بامیان کچالو درماه ثوربذرګریده ودرماه میزان وعقرب رفع حاصل میګردد.

طرز کشت کچالو در ولایت بامیان

ازاینکه در  بامیان حاصل کچالو بهتر است میخواهم طرز کشت کچالو را در بامیان برای تان ارئیه دارم. در بامیان کشت کچالو درماه ثور صورت گرفته می گذارند تا کچالو به اندازه یک بلست سبز گردد. بعد آبیاری شده دو رقم کود یعنی کود سیاه و سفید برای داده میشود. کود سیاه در جویه آنداخته میشود. زمان پاش کود سیاه پس از کشت نبات است. کود سفید پس از آبیاری انداخته میشود. در بامیان در بالای پشته بشکل قطار یا دو قطاره در دو بغل پشته کشت میشود. درین پشته تخم که نه کلان باشد ونه خورد استفاده میشود. فاصله نبات از ۱۵ الی ۲۰ سانتی میباشد. در عمق ۱۵ سانتی کشت میشود. درین ولایت ۳ نوع کچالو کشت میشود . سرخ سفید و سبزگل  . ولی حاصل خوب را در درجه اول کچالو سفید بعداً سرخ میدهد. سبز گل آب زیاد ضرورت دارد. در کشت کچالو یکی تناوب زراعتی حتمی است دیگر تخم دوره پیش حاصل کم داده از مناطق دیگر تخم کچالو وارد گردد. زمان برداشت کچالو از ۲۰ اسد الی اول میزان میباشد. در بعضی از زمینها ۴ روز بعد آبیاری میشود ولی در بعضی از زمینها پس از ده روز بعد آبیاری می گردد.  کشت برداشت شده باید در حرارت کمتر از ۵ نگهداری شود. اگر سرد خانه ندارید در جای سرد نگهداری کنید که خشک باشد. همچنان کچالو را در نزدیک پیاز نگهداری نکیند. فروش کچالو باید در مدت طولانی باید صورت گردد. در موقع برداشت حاصل کچالو به یک دم در بازارعرضه نگردد زیرا قیمت هاپائین بوده دهقانان متضرر می گردد.

طرز کشت کچالو

کچالو به چهارطریقه بذرمیګردد.

۱. کشت درزمین هموار: دراین طریقه کچالو به زمین هموار به فاصله‌های معین ۷۵–۷۰ سانتی‌متر بین قطار واز۲۵–۲۰ سانتی‌متر بین دو نبات بذرمیګردد، تمام کود فاسفیت دار ونیم کود یوریا درزمین انداخته میشود ونصف متباقی یوریا دروقت پشته کشی بعد ازسبزشدن به قسم جر استعمال میګردد.

۲. کشت بالای پشته: درین طریقه زمین جویه وپشته ګردیده طوریکه فاصله بین پشته ۷۰–۶۵ سانتی‌متر باشد ودرقسمت سر پشته کچالو به فاصله‌های ۲۵–۲۰ سانتی‌متر به عمق ۱۵–۱۰ سانتی‌متر بذرمیګردد. کود کیمیاوی سیاه را قبل ازبذر استعمال نموده ویا اینکه بقسم جردرحصه پایین تراز کچالو استعمال می‌نمایند.

۳. کشت به یک طرف پشته: درین طریقه نیز زمین قبلاً جویه وپشته شده وکچالو مانند طرق ګذشته به فاصله‌ها وعمق مناسب بذرمیګردد. ولی صرف کچالودریک طرف پشته بذرمیګردد. درین طریقه بته رامیتوان بصورت آسان خاک داد. استعمال کود کیمیاوی به شکل جرمانند طرق کشت بالای پشته اجرامیګردد.

۴. کشت به دوطرف پشته: این طریقه بذر زیادتر درافغانستان رواج داشته وزمین پشته شده وفاصله یک پشته ازپشته دیګر۱۲۰ سانتی‌متر می‌باشد. کچالودران مانند طرق ګذشته به عمق ۱۵–۱۰ سانتی‌متر وفاصله بین دو بته ۲۵–۲۰ سانتی‌متر بذرمیګردد. کود کیمیاوی می‌تواند مانند طرق ګذشته استعمال ګردد یعنی تمام کود فاسفیت دار ونیم کودیوریا دروقت بذر ونصف باقی مانده کودیوریا درخاک دادن اول استعمال ګردد.

استعمال کود                                                                                             ضرورت کود حیوانی درمزرعه کچالو زیاد محسوس است زیرا کود حیوانی ساخت وبافت خاک را اصلاح نموده. ظرفیت نګاه داشت آب درخاک را بالابرده وزمین را نرم نګاه می‌دارد وازطرف دیګر موادغذایی را برای نبات ومایکروارګانیزم‌ها درخاک تهیه می‌دارد؛ لذا لازم است تا مقدار۳–۴ تن کود حیوانی را درزمین که برای کچالو تخصیص داده شده استعمال نمود.

  کودهای کیمیاوی یوریا و دی ای پی می‌تواند به مقدار۵۰ کیلو ګرام هریک استعمال ګردد. تمام کود فاسفیت دار ونیم کود یوریا قبل از بذر ونیم باقی کود یوریا دروقت خاک دادن استعمال ګردد.

مقدارتخم ریز 

  ضرورت کچالوچشمک دار درفی جریب مقدار ۵۰۰ کیلو ګرام بوده وباید اندازه مناسب کچالو تخمی که به اندازه ۵۰–۴۰ ګرام انتخاب شده تهیه ګردد. وازقطع کچالو کلان به دو ویا چهار حصه جلوګیری ګردد؛ زیرا امکان ملوث شدن ان با مکروب‌ها ووایروس درخاک بوده وهم اب ازان نیز خارج وباعث چملکی تخم میګردد.

  کچالوهای تخمی باید دوران استراحت که دوو تا سه ماه می‌باشد سپری نموده وقبل ازبذر دارای چندین جوانه باشد. همچنان برای کنترول کرم قطع کننده از ادویه دپیترکس به اندازه ۵۰۰ ګرام فی جریب ویا فیورودان به مقدار۲ کیلوګرام فی جریب استفاده نموده وقبل ازبذر درحین آماده ساختن زمین استعمال ګردد.

آبیاری

 آبیاری مناسب در رشد ونموی کچالو بسیار مهم است. قلت اب برای کچالو ولو که برای وقفه ای کوتاه هم باشد، نبات رامتضرر می‌سازد زیرا که خاک خشک شده وریشه نمو کرده نمی‌تواند ولی برخلاف اب اضافی درمزرعه کچالو حالت کمبود اکسیجن را بار آورده وکچالوبصورت نورمال ومنظم نمو نکرده وامکان ګنده شده کچالو را نیز باعث خواهد شد. همچنان دراثر اب زیاد درسطح کچالو زخک‌ها (لنتیسل) نیز تشکیل ګردیده وزمینه دخول امراض ازان به داخل کچالو نیز زیادمیګردد.

  بصورت عموم آبیاری بعداز۱۰–۷ روزمیتواند تطبیق ګردد. ابیاری کچالوبقسم جویه یی ومارپیچی درافغانستان معمول می‌باشد.

ضرورت آب نبات 

  کچالو از نقطه نظرنمو به سه ګروپ تقسیم شده است.

۱. کچالوهای زود رس که بصورت عموم ۱۲۰–۹۰ روز را دربرمیګرد.

۲. کچالوهای متوسط رس که ۱۵۰–۱۲۰ روز را دربرمیګرد.

۳. کچالوهای دیر رس که ۱۸۰–۱۵۰ روز را دربرمیګردتا پخته ګردند.

۴. کچالوهای که بین ۱۵۰–۱۲۰ روز رابرای رسیدن ضرورت داردمقداراب ضرورت شان ۷۰۰–۵۰۰ ملی متر یا ۷۰۰۰–۵۰۰۰ مترمکعب درطول فصل نمو می‌باشد.

کچالو ازجمله سبزیجات ریشه سطحی بوده وبین ۶۰–۴۰ سانتی‌متر عمق ریشه ان می‌باشد و۸۰–۷۰ فیصد جذب اب ان درعمق ۳۰ سانتی‌متر خاک صورت میګرد. بلندترین حاصل وقتی بدست می آید که آبیاری بعد ازاخذ ۵۰٪ رطوبت ازخاک صورت ګیرد.

بصورت عموم تبخیر روزانه کچالوبین ۵–۶ ملی مترمیباشد بهترین وقت حساس آبیاری کچالو زمانیکه  تشکیل تیوبر می‌باشد وکمبود اب دراین مرحله فوق تأثیر سؤ بالای حاصل دارد.

طرق تکثر کچالو

کچالو به سه طریقه تکثیر میګردد.

  • طریقه تیوبر:دراین طریقه کچالوهای سالم درمزرعه انتخاب شده ودو یا سه هفته قبل ازرفع حاصل ساقه ان از بته کچالو توسط دست دور میګردد تاکچالو نمو نکرده سخت ګردیده وبه وزن ۵۰–۴۰ ګرام باشد، البته به‌طور جداګانه برای تخم ذخیره ونګاه داری میګردد.

  • طریقه تخم:دراین طریقه تخم کچالو بذر ګردیده واز ان منی ومایکروتیوبر بدست آمده وتکثیرمیګردد.

  • طریقه زرع انساج (تیشیوکلچر):دراین طریقه کچالوهای سالم درحرارت بلندتر نمو داده شده از مرستیمک یا نموی نهایی که از ان بدست می آید انساج ګرفته شده ودرمحلول‌های اګراګر درلابراتوارهای تکثیرمیګردند ودرخریطه‌های پلاستیکی درګلخانه بذر وبعداً درمزرعه بذرمیګردد.

خاک مورد ضرورت کچالو

کچالو برای نمو خود خاک مخلوط که نه بسیار رسی ونه بسیار ریګی باشد واب زیر زمینی ان زیاد نباشد تا اکسیجن بصورت درست برای ریشه برسد ضرورت دارد. استعمال کود حیوانی دران حتمی می‌باشد درخاک‌های کلی ویارستی رفع حاصل کچالوذریعه ماشین مشکل میګردد زیرا کلوخ با کچالو یکجا درجالی‌های ماشین بالا میګردد ودرخاک‌های ریګی بعد ازتخمریزی ضرورت اب زیاد می‌باشد.

امراض وحشرات کچالو 

کچالونظر به تمام نباتات زیادتر به امراض مبتلامیګردد وعامل ان بکتریا، فنګس ویا ویروس می‌باشد. نسبت نبودن کچالوهای تخمی اصلاح شده وانواع مقاوم عدم مراعات تناوب زراعتی وعدم ادویه کیمیاوی تلفات وامراض زیادتر بوده ودرحاصلات تنقیص قابل ملاحظه رانشان می‌دهد. امراض عمده کچالودرافغانستان اتشک‌ها، سیاه دانه وپوسیدګی ساقه می‌باشد.

مرض اتشک ابتدایی: این مرض درکچالو خیلی مهم تلقی شده برګ وساقه کچالورا مصاب ساخته وخسارات زیاد وارد می‌نماید. عامل مرض فنګس است که زمستان را به شکل سپوربالای بقایای نباتات سپری نموده ودربهارسال نبات کچالو را مورد حمله قرار می‌دهد. درمرحله اول داغ‌های کوچک بالای سطح تحتانی برګ دیده شده وبعد ازیک مدت کوتاه داغ‌ها بزرګ شده وبه شکل دایروی وغیرمنظم ظاهرمیګرددبعدا سطح داغ‌ها شفاف شده ورنګ نصواری بخودمیګیرد وحلقه‌های خورد دورانی دران به مشاهده می‌رسد. این مرض درمراحل مختلف نبات را متاثیر ساخته وشدت مرض وقتی ظاهر می‌شود که نبات مراحل نموی خود راتکمیل کرده و به پخته شدن نزدیک شود. درموقع شدت مرض برګهای رنګ زرد نصواری را بخود ګرفته وشروع به ریختن می‌نماید. مرض ازطریق زخم‌ها وبریدګی‌ها داخل نبات شده ورنګ پوست کچالوی مصاب شده بامقایسه کچالوسالم کمی تیره به نظرمی رسد. مرض را می‌توان به دو طریقه کنترول کرد.

۱. طریقه میخانیکی:

  • زرع نوع مقاوم کچالو.

  • انتخاب کچالوی تخمی سالم وغیرملوث از مزرعه.

  • ازبین بردن ګیاه هرزه.

  • دورکردن بقایای نباتی از مزرعه کچالو

  • مراعات تناوب زراعتی.

۲. طریقه کیمیاوی:

  • استفده از موادکشنده فنګسی مانند کوپراویت بلو به اندازه ۲ ګرام دریک لیتر اب که بعد ازظهور علایم دواپاشی ګردد.

  • دای تین ایم ۴۵ یا منکوزیب که ۲ ګرام دریک لیتر اب مخلوط ودواپاشی میګردد دوماه بعد ازکشت کچالو بعد ازهر ۱۵–۱۰ روز تکرارمیګردد.

مرض اتشک آخری:

  یکی از امراض مدهش فنګسی است وهم بنام مرض سوختګی برګ کچالو یاد می‌شود. درشرایط مناسب اقلیمی سپورتولید می‌کند برګ، ساقه وغدهٔ کچالورامصاب ساخته وکاملا ازبین می‌برد.

  علایم مرض درمرحله اول درحاشیه سطح پائین برګ دیده شده تدریجاً طرف داخل انتشار می‌یابد تا وقتیکه تمام برګ رامصاب ساخته وازبین ببرد. نقاط وزخم‌های غیر منظم وپراب مانند به رنګ سبزتیره درحاشیه وانجام برګ دید شده وشرایط بارندګی وهوای ګرم روز باسردی هوای شب (درحدود ۱۵ درجه سانتی ګراد) این نقاط وزخم‌های رنګ نصواری وسیاه را اختیار کرده وبه سرعت بزرګ شده به برګ‌های دیګرانتشار می‌کند. درطی چند روز تمام بته‌های کچالومصاب به مرض شده ازبین می‌روند. اګر غده‌های مصاب به مرض پوسیده شده راقطع نمایم لکه یا داغ‌های سورخ رنګ دانه دار به ملاحظه خواهدرسید غده‌های مصاب به مرض پوسیده شده ازبین می‌رود بهترین طریقه کنترول این مرض استفاده از انواع مقاوم کچالومی باشد وهم ادویه کیمیاوی مانند دای تین ایم ۴۵ بوده ودواپاشی بعد ازهر هفته تکرار ګرددتاروی برګ کاملاً با دوا پوشیده شود.

حشرات

  دوحشره مهم که درمناطق کچالو کاری افغانستان یافت می‌شوند عبارت اندازشپشک‌ها وکرم‌های قطع کننده است.

  شپشک‌ها سبب انتقال ویروس میګردد، برعلاوه اګر تعداد شپشک‌ها زیاد شود با ګرفتن شیره برګ، حاصل کچالو رانیز پائین می آورد. برای کنترول شپشک‌ها مؤثرترین ادویه عبارت از کانفیدور که ۷۵ ملی لیتردریک لیتر اب حل وبعد ازیک ماه از کشت کردن کچالو درزمین یکبار ادویه پاشی میګردد.

  ادویه مؤثر برای کرم‌های قطع کننده کچالو عبارت از فیوردان است که ۲ کیلوګرام ان با ۸ کیلوګرام خاک میده مخلوط شده ودریک جریب زمین کچالو قبل از کشت کچالو استعمال میګردد.

کچالو نظربه شرایط اقلیمی در ارتفاع ۳۰۰ الی ۳۰۰۰ متر از سطح بحر توافق وسیع داشته، ازاین‌رو در مناطق خاص مانند: ولایات بامیان، غزنی، وردک، کابل، لوگر، بدخشان و غیره که ارتفاع بلند از سطح بهر دارند، کشت می‌شود. ولایات نام برده تقریباً ۷۰ – ۸۰٪ حاصلات سالانه کچالوی کشور را تولید می‌نماید.

 کشت تیوبر(Tubers) کچالو در کشور ما به صورت عموم سنتی بوده و تولیدات آن در مقایسه با کشورهای همسایه و منطقه در سطح پایین قرار دارد. یکی ازعوامل عمده کشت به شیوه‌های سنتی، واردات تیوبرهای تخمی مصاب به امراض و آفات نباتی بوده که از یک طرف عامل انتقال امراض و آفات مختلف به کشور بوده، و ازطرف دیگر سبب افت حاصل کچالو می‌شود. همچنان لازم به تذکر است که تیوبرهای که از خارج وارد می‌شود، تصدیق شده نبوده و نیز قیمت تیوبر، نگهداری تیوبر، کرایه، انتقال و عدم ذخیره خانه‌های نامناسب عوامل اند که سالانه در اثر آن مقدار زیاد تیوبر کچالو فاسد گردیده، باعث ضرر بزرگی به دهقاقین کشور می‌گردد.

چرا دهاقین از طریق تیوبر کچالو را تکثیر می‌نمایند؟

– تیوبر کچالو به سهولت بذر می‌شود.

– تیوبر کچالو به سرعت و قوت نمو می‌کند.

– از تیوبر کچالو حاصل بلند بدست می‌آید، مشروط بر این‌که عاری از امراض باشد.

– از تیوبر کچالو، کچالوهای هم‌سایز رفع حاصل می‌شود.

– تیوبرکچالو که نیش (Sprout) دارد در حقیقت یک نبات کامل شمرده می‌شود.

 محدودیت‌ها و مشکلات کشت با استفاده از تیوبر:

– در اکثر کشورهای انکشاف یافته تیوبر کچالو در مناطق خاص کشت می‌شود.

– قیمت تیوبر کچالو به مراتب بیشتر از تخم حقیقی است.

– تیوبر کچالو عامل انتقال بعضی امراض، آفات وحشرات است، که به آسانی مصاب گردیده و باعث پایین آمدن حاصل می‌گردد.

– مصارف انتقال(Transportation) تیوبر کچالو به مراتب بیشتر از تخم حقیقی کچالو(TPS) است.

– ذخیره یا Storage تیوبر کچالو به سردخانه‌ها نیاز دارد، ولی خوش‌بختانه تخم حقیقی به چین مصارف نیاز نداشته به آسانی نگهداری می‌گردد.

– نگهداری تیوبر کچالو تا کشت سال آینده مشکل بوده و یک مقدار زیاد آن فاسد می‌شود.

– مهم‌تر ازهمه این‌که با کشت تیوبر کچالو یک مقدار غذای انسانی از بین برده می‌شود.

– تیوبر کچالو به دوره استراحت (Dormancy) حد اقل ۲ – ۴ ماه نیاز دارد.

– چانس مصابیت به امراض کچالو در وقت قطع کردن تیوبر بیشتر است.

مفدیت‌های کشت با استفاده از تخم حقیقی کچالو 

– تخم حقیقی کچالو(TPS) انتقال امراض نباتی کم شده و انتقال وایرس(Virus) از یک فصل به فصل دیگر کاهش می‌یابد.

– نگهداری تخم حقیقی کچالو از یک فصل به فصل دیگر بسیار ساده و ارزان بوده، تا چندین سال در شرایط عادی نگهداری می‌شود. همچنان انتقال آن آسان و اقتصادی می‌باشد.

– تخم حقیقی کچالو را به سهولت به دهاقین ترویج کرده می‌توانیم بخاطریکه وقت کشت آن وابسته به مرحله نیش زدن یا (Sprout) تیوبر کچالو نمی‌باشد.

روش‌های کشت کچالو بوسیله تخم حقیقی کچالو یا True Potato Seed

– کشت مستقیم تخم حقیقی کچالو در زمین یا Field Sowing.

– انتقال نهالی به زمین یا Seedlings transplant to field.

– کشت تیوبرهای کوچک (Mini tuber) که از بذر تخم حقیقی تولید می‌گردد یا Planting seed tubers produced from (TPS).

  به اساس راپورها از کشور هندوستان، قیمت تخم حقیقی کچالوTPS برای بذر فی هکتار زمین مبلغ ۳۰۰۰ الی ۳۵۰۰ کلدار هندی بوده در حال که قیمت تیوبر کچالو برای کشت فی هکتار زمین مبلغ ۶۰۰۰۰ الی ۶۵۰۰۰ کلدار هندی محاسبه گردیده است.

به‌طور مثال: تخم حقیقی کچالو(TPS) نیاز به سردخانه ندارد، نگهداری آن از یک فصل به فصل دیگر بسیار ساده و ارزان است ، انتقال امراض نباتی را کمتر ساخته و همچنان قیمت و مقدار تخم کاهش داده می‌شود. به گونه مثال: در یک هکتار زمین به مقدار ۲۵۰۰ کیلوگرام تیوبر تخمی ضرورت است، در حالی‌که استفاده از تخم حقیقی کچالوTrue potato seed (TPS) به مقدار ۱۰۰ گرام نیاز است.

بنأ انکشاف زراعت و خدمت به دهاقین کشور نیازمند معرفی زراعت عصری، تکنالوژی جدید، معلومات جدید، و طرز استفاده مؤثر بهتر از منابع دست داشته به منظور بلند بردن سطح تولیدات زراعتی می‌باشد، تا دهاقین کشور بتواند حاصل قناعت بخش را از فی واحد زمین بدست آورند.

فلهذا ایجاب می‌نماید که تخم حقیقی کچالو True potato seed (TPS) را توسط موسیسات همکار دهاقین محترم ولایات را تشویق و همکاری نمایم که پروسه متذکره بصورت دورانی ادامه دهیم که همه ساله زارعین کشور بتواند به آسانی تخم حقیقی کچالو را تهیه نموده و حاصل قناعت بخش را از فی واحد زمین بدست بیاورد که این امر باعث تقویه اقتصاد سکتور زراعت و افزایش عایدات دهاقین می‌گردد.

تولید نزدیک به ۹۰۰ هزار تُن کچالو در کشور سال گذشته از تمام مزارع افغانستان حدود ۸۵۵ هزار و ۳۹۵ متریک تُن کچالو برداشت شده است. بیشترین مزارع کچالو در ولایت‌های بامیان، میدان وردک، لوگر، غور، هرات، فراه، بغلان، بلخ، فاریاب، جوزجان، ننگرهار و کندز می‌باشد. زمین‌های تحت کشت کچالو در سال گذشته به ۵۳ هزار۶۷۴ هکتار زمین می‌رسید.

کچالو از سبزی‌جات است که مشتریان زیادی برای مصرف دارد. در نتیجه تلاش‌های متخصصین و زارعین در کمیت، قیمت و کیفیت کچالو تفاوت زیادی نسبت به گذشته رونما شده است. هم‌اکنون یک سیر کچالو در بازار کابل از ۱۵۰ تا ۲۰۰ افغانی فروش می‌شود. وزارت زراعت هزاران سردخانه‌های صفر انرژی برای نگهداری کچالو در ولایت‌های مختلف ساخته تا دهقانان بتوانند از آن استفاده کرده و در قیمت آن تغییرات بیاید و نرخ بازار هم کنترول شود.

انواع سیب زمینی

در این منطقه مردم برای جلوگیری از آفتاب‌سوختگی از سیب زمینی استفاده می‌کردند. هرکدام از این ۵۰۰۰ نوع سیب زمینی ویژگی‌هایی در کشاورزی و یا آشپزی دارند. حدود ۸۰ گونه سیب مینی در بریتانیا موجود است. به‌طور کلی این گیاه بر اساس ویژگی‌های مشترک به چند گروه اصلی دسته‌بندی می‌شود، مانند: سیب زمینی سرخ شده (پوست قهوه‌ای خشن)، سیب زمینی قرمز، سیب زمینی سفید، سیب زمینی زرد که یوکان نامیده می‌شود و سیب زمینی بنفش. خب حالا باید بگوییم سیب زمینی نابالغ را می‌توان به صورت تازه از مزرعه، به عنوان سیب زمینی خامه‌دار یا نو فروخت و به خصوص به دلیل طعم و مزه‌شان خیلی ارزشمند هستند. آن‌ها معمولاً از نظر اندازه کوچک و لطیف، با پوستی شل، و گوشتی حاوی نشاسته کمتر نسبت به سایر سیب زمینی‌ها هستند.

انوع پر مصرفترین کچالو

انواع آگریا، آجیبا، آریند، اسپونتا، آلمرا، بانبا، بورن، پیکاسو، جلی، رامبا، راموس، ساتینا، سانتانا، سانته، فونتانه و میلوا. برخی از این کچالوهای بذری، زود مصرف هستند و به درد شرکت‌های تولید چیپس و کچالو نیمه آماده منجمد نمی‌خورند. اکثر آن‌ها دارای پوست زرد و گوشت زرد مایل به سفید و زرد تیره هستند.

کچالو درختی

این اتفاق شاید به نظر عجیب باشد اما کاملاً طبیعی است. باید بدانید این نوع کچالو درختی از لحاظ طعم و کیفیت کاملاً ضعیف بوده و طرف‌داری ندارد چون یک کچالو نرمال در داخل خاک و از بوته رشد می‌کند.

منابع

۰. معلومات محتصر را جع به کشت کچالو در صفحه زراعت و کاربردی فیسبوک

۱.معلومات مختصر راجع به کچالو نوشته رحمت سپیثلی در ویبساید تولو افغان

۲.کچالو چگونه به افغانستان آمد  پیبسایت فیسبوک نوشته در صفحه باغداری 

۳.کشت کچالو با استفاده از تخم حقیقی در صفحه فیسبوک انستیتوت تحقیقیات زراعتی ترتیب کننده عزت اله نوری و محمد شاه دوست

۴.امسال بیش از ۸۵۵ هزار تن طلای سفید تولید شده است. نشرات وزارت زراعت و آبیاری نوشته محمد نعیم صدیقی  صفحه ویبسایت فیسبوک

۵.نکات مهم در زمان کاشت سیب زمینی در ویبسایت اگرویار