آخرین وصیت لنین

به‌مناسبت صدمین سالگرد تشکیل اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی

والری بورت (VALERY BURT)، روزنامه‌نگار، پژوهشگر تاریخ، نویسنده.

ا. م. شیری

اگر چه بیماری لنین در بهار سال ۱۹۲۲ شدت گرفت، اما صدر شورای کمیسرهای خلق به کار خود ادامه داد. لنین نمی‌توانست ناظر بی‌تفاوت رویدادها باشد. تشکیل اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی موضوع اصلی آن زمان بود. این مسئله قرار بود در نخستین کنگرۀ سراسری شوراها در پایان دسامبر مورد بحث قرار گیرد.

اتحاد جمهوری‌های شوروی به حد کمال رسیده بود. جمهوری سوسیالیستی فدراسیون روسیۀ شوروی و دیگر تشکل‌های سیاسی که در قلمرو امپراتوری روسیه سابق در طول جنگ داخلی شکل گرفته بودند، به طرز دردناکی بر ویرانی‌های پس از انقلاب غلبه کردند. احیای صنایع، لغو بی‌سوادی، توسعۀ فرهنگ و برقراری مناسبات با دنیای خارج ضروری بود. حل این وظایف دولتی با هم در مقایسه با دشواری‌های به رسمیت شناختن بین‌المللی آسان‌تر بود.

در پاییز ۱۹۲۲، دو رویکرد، دو تفکر در بارۀ ایدۀ اتحاد فضا را پر کرده بود. استالین پیشنهاد کرد که جمهوری‌ها به عنوان خودمختار به جمهوری سوسیالیستی فدراسیون روسیۀ شوروی ملحق شوند. پروژۀ خودمختاری از سوی تعداد دیگری از رهبران شوروی، از جمله کیروف، دزرژینسکی، کویبیشف، مولوتوف مورد حمایت قرار گرفت. کمونیست‌های اوکراین و گرجستان از حفظ استقلال جمهوری‌ها طرفداری می‌کردند، بوخارین و تروتسکی نیز با پشتیبانی از آن‌ها، معتقد بودند که فشار بیش از حد بر جمهوری‌ها خطرناک است. در اثر مواجه با مخالفت شدید، می‌تواند موجب انفجار شود.

دیدگاه لنین عبارت از این بود که ایجاد یک دولت فدرال، متشکل از جمهوری‌های برابر حقوق با حفظ ویژگی‌های استقلال ضروری است.

در اکتبر ۱۹۲۲، لنین با مایکل فاربمن، خبرنگار آبزرور مصاحبه کرد. فاربمن نوشت: «اگر من از بیماری او اطلاع نداشتم، هرگز گمان نمی‌کردم که او بیمار است». به نظر می‌رسید لنین «کاملاً سالم و سرشار از شوق زندگی» بود، او «با جدیت فوق‌العاده»، مصاحبه کرد.

لنین تصریح کرد، که «فقط توجه زیاد به منافع ملل مختلف، زمینۀ درگیری‌ها را از بین می‌برد، بی‌اعتمادی متقابل را از بین می‌برد، ترس از نوعی دسیسه را از بین می‌برد...» این اظهارات به لایحۀ قانونی تبدیل گردید.

ابتدا اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی با شرکت چهار جمهوری: جمهوری سوسیالیستی فدراسیون روسیۀ شوروی، اوکراین، بلاروس و جمهوری شوروی ماوراء قفقاز که در مارس ۱۹۲۲ با عضویت گرجستان، ارمنستان و آذربایجان شکل گرفته بود، تشکیل گردید. در اعلامیۀ تشکیل اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی تصریح شده بود، که راه اتحاد برای «همۀ جمهوری‌های سوسیالیستی شوروی، چه جمهوری‌های موجود و چه آن‌هایی که در آینده تشکیل خواهند شد»، باز است.

لنین در سپتامبر ۱۹۲۲ در نامه‌ای به کامنف پیشنهاد کرد که انجمن دولتی جدید «اتحاد جمهوری‌های شوروی اروپا و آسیا» نامیده شود. این، بمعنی اعتقاد به پیروزی انقلاب جهانی بود. ناآرامی‌های مردمی اروپا را فراگرفته بود. جمهوری‌های باواریای شوروی، جمهوری شوروی برمن، جماهیر شوروی ساکسونی و جمهوری شوروی مجارستان هر چند به مدت کوتاه، اما پدید آمدند. در طول جنگ بین روسیه شوروی و لهستان، شعار "ورشو برخیز، برلین برخیز!" مطرح شد. پیروزی انقلاب جهانی در چشم‌انداز بود...

نام دولت جدید- اتحاد جمهوری‌های سوسیالیستی شوروی برای اولین بار در کنگرۀ سراسری شوراهای اوکراین در دسامبر ۱۹۲۲ در خارکوف طنین‌انداز شد. لنین با استقبال از نمایندگان آن نوشت: «مسئلۀ اتحاد جمهوری‌ها یکی از مهم‌ترین مسائلی است که کنگره باید آن را مورد توجه قرار دهد. سازماندهی بیشتر دستگاه دولتی ما در گرو پاسخ صحیح به این سؤال است...».

در این میان، پزشکان به لنین توصیه کردند که بمنظور معالجۀ اساسی به حومۀ مسکو نقل مکان کند. رهبر قبل از عزیمت به گورکی در ۱۵ دسامبر، طی نامه‌ای به اعضای کمیتۀ مرکزی حزب کمونیست سراسری روسیه (بلشویک) نوشت: «من اکنون کارهایم را انجام داده‌ام و می‌توانم با راحتی خیال آنجا را ترک کنم. تنها یک مسئله- عدم امکان سخنرانی در کنگرۀ شوراها باقی می‌ماند که مرا به شدت نگران می‌کند...».

پزشکان به این نتیجه رسیدند که لنین نمی‌تواند در کنگرۀ شوراها سخنرانی کند. در شب ۲۲ منتهی به روز ۲۳ دسامبر، وضعیت او به وخامت گرائید، اما او از پزشکان اجازه گرفت تا روزانه به مدت ۳۰-۴۰ دقیقه به تندنویس دیکته کند.

لنین با امیدواری به بهبودی، در تدارک سخنرانی در دوازدهمین کنگرۀ حزب در آوریل ۱۹۲۳ بود و تصمیم داشت در کنگره توجهات را به خطر تمایلات شوونیستی قدرت‌های بزرگ در برابر اتحاد جلب کند و تقاضا کند که برابری رسمی با برابری واقعی باید پشتیبانی شود.

اعلامیه و معاهدۀ تشکیل اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی، شامل جمهوری‌های شوروی فدراسیون روسیه، اوکراین، بلاروس و فدراسیون ماوراء قفقاز را استالین در ۳۰ دسامبر ۱۹۲۲ در اولین کنگرۀ شوراهای سراسری روسیه قرائت کرد. در این معاهده آمده بود که مقامات عالی متحدین مسئولیت سیاست خارجی، نیروهای مسلح، بودجه، تجارت خارجی و داخلی، حمل و نقل، امور پست و تلگراف، قوۀ قضائیه، مراقبت‌های بهداشتی، آموزش همگانی و رسیدگی‌های حقوقی را به عهده خواهند داشت.

... تشکیل اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی آخرین وصیت لنین بود.

برگرفته از: بنیاد فرهنگ راهبردی

۶ دی- جدی ۱۴۰۱