فصلی از کتاب  ( یاد داشت هایی از تاریخ )  قسمت ششم

تخریب تندیس ها در بامیان

 دستگیر نایل

               26 فبروری سا ل دوهزار ویک بود و رادیو « شریعت» که سخنگوی طالبان بود،فتوای « شرعی» ملا محمد عمر،رهبر طالبان را به نشر سپرد. که بر اساس آن، تمام مجسمه های تاریخی وآثار فرهنگی که قبل از اسلام بوجود امده بودند، و غیر اسلامی شمرده میشوند، محو و منهدم می سازند.این فرمان، خلا ف آن همه تعهداتی بود که طالبان هنگام تصرف دوبارهء با میان به هیات ملل متحد وجا معهء جهانی داده بودند.

     طالبان، با این اقدام خود، یکبار دیگر عصبیت و تحجر دینی خود را در مقابل دیگر ادیان ومذاهب ، نشان دادند.آن مجسمه ها واز جمله آنچه که در بامیان بودند، نتنها جزء تاریخ و فرهنگ افغانستان بودند، بل ، جزء مد نیت درخشان بشری و میراث عظیم تاریخی و فرهنگی جهان، بشمار می رفتند.با اعلام تخریب مجسمه های بودا، عکس العمل های شد یدی از طرف کشور ها، رسا نه ها ، جامعه ی روشنفکری ودیگر نهاد های فرهنگی نشان داده شد.مقا مات کشور سریلانکا گفتند که دستور نابودی مجسمه های بودا،انها را نگران کرده است.وزارت خارجهء تایلند،این اقدام رایک فاجعه برای بشریت دانست.یونسکو، شعبه ء فرهنگی ملل متحد، مجسمه های بودا را بخشی از تاریخ  وآثار فرهنگی افغا نستان دانست.و از طا لبان خواست که از نابود کردن آن ها، صرف نظر کنند.سفیر ایتا لیا در پاکستان گفت که نابودی مجسمه های بودا،برای مردم افغا نستان، یک تراژدی است.سازمان کنفرانس اسلامی اقدام طالبان را یک عمل غیرعاقلانه خواند.یک رهبرمذهبی در پارلمان هند گفت:«ما،این اقدام طالبان را که یک عمل وحشیا نه است، تقبیح میکنیم. این کار را، بسیاری از دکتا توران دیگر تاریخ هم کرده اند.مانند مصر،فارس،اسکندریه که تمدن ها وکتاب خانه ها را نابود کرده اند.« جت وان سنگ» وزیر خارجه هند، اقدام طالبان مبنی بر انهدام مجسمه ها را یک عمل وحشیانه خواند و گفت که برای نجات مجسمه ها از تخریب،حاضر است که آنها را خریداری کند.کشور تا یلند نیز ادارهء یونسکو را تشویق کرد که مجسمه ها را از طا لبان، خریداری کنند.اما طا لبان،پس از مذاکرات در این مورد، گفتند که آن ها« بت فروش» نیستند، بلکه میخواهند بت ها را بشکنا نند.!!»

         وزیر فرهنگ آلمان ، تخریب مجسمه های بودا در افغانستان را با « کتاب سوزی» نازی ها در سا ل 1933 مانند کرد و گفت: این کار، مرا به یاد کتاب سوزان نازیان انداخت در پیکرهء بودا و تمام آثاریکه ( نا مسلمان) اند، بخشی از ارثیه ی فرهنگی جهانی میبا شند.افغا نستان، پیش از آنکه اسلام وارد آن شود،یک مرکز بودایی بود روز دهم ماه می سال 1939،چند ماه پس ازآنکه هتلر صدر اعظم آلمان شد،نازی ها،بیش از بیست هزار کتاب را در خارج از دانشگاه برلین، به آتش کشید ند.آنان، بر این کتاب ها، مهر« مخرب» را زدند.»

         رییس یونسکو،پس از تخریب مجسمه ها، با اندوه فراوان بیان کرد:« هرگاهی که این گزارش ها را میخوا نم، و یا می شنوم، واژه ها از ذهنم فرار میکنند. من، هیچ کلمه ای را نمی یا بم تا بتواند سنگینی خساره ای را که بر ارثیه های فرهنگی افغا نستان وارد شده است، بیان نماید.من از احساس نا توانی ام که نتوانستم کاری برای جلو گیری از تخریب آنها انجام دهم، شرمنده ام.!!»

      در سال 1992 م رهبر مذهبی هندو ها،مسجد بابری را در هندوستان،تخریب کردند.که سبب خون ریزی های زیاد میان هندوها و مسلمانان گردید.یک نمایندهء طالبان در کلیفورنیا،به خبر نگاران گفت که این عمل، به جواب تخر یب مسجد بابری مسلما نان د رهند است.طا لبان می خواستند برای تخریب تندیس ها دربامیان،دلایل زیادی را جستجو نمایند وعمل خود را توجیه پذیر سازند.اگر این کار، تلافی جویانه هم باشد، آیا کار عا قلا نه و اسلامی بود؟ ملل متحد، یک نما ینده ء خود را به قند هار فرستاد وپیشنهاد هامبنی بر خریداری ویا انتقال تندیس هارا نمود مگر مذاکرات بی نتیجه ماند پاکستان که در پس پرده عامل اصلی تخریب تندیس ها بود،ظاهرا با در نظر داشت روحیه ی منفی جامعه ئ جهانی ، عکس العمل نه چندان شد ید نشان داد.و بد ین منظور، معین حیدر، معاون  وزیر داخله را به قند هار فرستاد تا ملا محمد عمر، بحث و گفتگو نماید.اما ملا محمد عمر به معین حیدر گفت که  دو باره غور کردن بالای این فیصله، نا ممکن است.پاکستان که گو یا از مساعی اش در مورد انصراف طا لبان از تخریب تندیس ها نا امید شده بود،سازمان کنفرانس اسلا می و ملل متحد را، مسوول این عمل طا لبان عنوان کرد.ساز مان های اجتما عی و انجمن نویسنده گان افغان هم،عنوا نی رهبران طا لبان، نامه ار سال کردند تا از تخریب مجسمه ها،انصراف صورت گیرد.از جمله امضاء کننده گان این نامه، رهنورد زریاب،لطیف نا ظمی،اکرم عثمان، سپوژمی زر یاب،زلمی هیواد مل،داکتر احمد جا وید، لیلی صراحت حمیرا نکهت، بیرن کهدامنی وبسیار دیگر بودند.اما بسیار های دیگر، از ترس،از ذکر نام خود ابا ور زیدند.

         شدید ترین عکس العمل دهنده گان مبنی بر تخریب تندیس ها را کشور هایی تشکیل میدادند که جمعیت بودایی ها در ان زنده گی میکردند.انجمن بوداییان در جاپان گفت که:« ..این مجسمه ها که در با میان قرار دارند،در واقع بخشی ازمیراث فرهنگی جهانی اند».بنا بر وحشتی که با اعلام این فرمان، سراسر جهان را فرا گرفته بود،خبر نگار را د یو بی بی سی فردای همان روز، مصا حبه ای داشت با مولانا فضل الرحمن،رییس جماعت اسلامی پاکستان وگلبدین حکمتیار که ازحامیان پس پردهء طا لبان بود.خبر نگار ازمولا نا فضل الرحمن پرسید: « مولا نا صاحب! شما این اقدام طالبان را چگونه توجیه میکنید ، آیا این کار، وجههء شرعی دارد؟ » او، بساده گی پاسخ داد: « جاری ساختن قوانین اسلامی در هر کجای جهان اسلام که باشد، یک امر ضروری است.» خبر نگار باز پرسید: « پاکستان هم، یک کشور اسلا می است. و ادیان مختلف در انجا وجود دارند.و شما بحیث رهبر یک جنبش اسلامی، چرا برضد اماکن مقدس دیگر ادیان چنین بر خورد نمیکنید که عمل طا لبان را اسلامی میدانید.؟ » مولا نا گفت:«افغانستان، یک کشور اسلامی است و پاکستان نیز یک کشور اسلامی است.در پاکستان، قانون اساسی وجود دارد ودر افغا نستان،وجود ندارد.و این،کار خود طا لبان است. که انجام میدهند.طا لبان کرام خود میدا نند که شریعت اسلا می را تطبیق کنند.و آن، مشکلا ت خود انها است..»             زمانیکه خبر نگار، نظر حکمتیار را در زمینه خواست،او گفت: « من نمیدانم چرا جامعه ء بین المللی در مقابل این تصمیم طالبان،اینقدر حساسیت نشان می دهد....پیامبر اسلام خودش، بت ها را شکستاند واسلام به همین منظور امده است...»

        روز دیگر وکیل احمد متوکل، وزیر امور خارجه طا لبان و داکتر انور الحق احدی که به سوالات شنونده گان پاسخ میدادند،ازجمله سوا لات مهم یکی این بود که کسی پرسید: اقدام طا لبان که پشتون ها اند، یک اقدام بد نام کننده برای پشتون ها نیست؟ و نشان نمیدهد که اینها، قوم عقبگرا و ضد فر هنگ اند؟ و یا اینکه این عمل، مربوط میشود به خود طالبان؟»داکتر احدی در پاسخ گفت:« طالبان،از پشتون ها، نماینده گی کرده نمیتوانند.با انکه اکثر طالبان، پشتون ها اند.( حال انکه طالبان، با حمایت اکثریت قاطع پشتون ها بقدرت رسید ند و داکتر احدی هم ازهمان جمله روشنفکران پشتون بود که از حرکت طا لبان در مجامع بین المللی دفاع میکرد و برای شناخت دولت انها تلا ش هایی هم انجام داد ) طالبان میگویند که مطابق شریعت اسلامی،عمل میکنند.نه عنعنات افغانی و پشتونوالی بناء هر کاری که طا لبان انجام میدهند،نباید به پشتون ها نسبت داده شود.»

      سوال جالب دیگر از مولوی متوکل شد.:

« فرق میان طا لبان ودیگر مجا هدین در چیست که انها، موزیم ودیگر آثار تاریخی را غارت کردند و شما، بت ها را می شکنانید؟»

مولوی متوکل گفت:« ..بلی، فرق میان ما با دیگر مجاهدین زیاد است!! ان ها،اثار تاریخی را دزدیدند و ما،چیز های نا جایز و غیر اسلامی را نابود میکنیم.این ، تفاوت ما، از دیگران است.»

یک مرد افغان از کویته پاکستان پرسید:اگر امروز طا لبان با تخریب بتهای بامیان جوا بگو نباشند، و انها محاکمه نشوند، فردا در بارهء خط ( دیورند )و اب ( هیلمند) هم پوشیده و بی جواب میماند جواب طا لبان چیست؟ طالبان باید به مسا یل مهم مملکت فکر کنند با بت های بی زبان و بیجان چرا پیچیده اند که تخریب میکنند.؟»

متوکل چند لحظه سکوت کرد.مثل اینکه جوابی نداشت.همین قدر گفت که «. البته هر کدام اینها، در جایش اهمیت دارد.»

         با اعلام فرمان ملا عمر و انهدام تندیس ها، رادیو ها وتلویزیون های جهان، به نشر راپور ها و نوشتن مقاله ها پرداختند.ازجمله روز نامه های چاپ لندن،درسر مقاله های خود فرمان ملا عمر را به نشر سپردند.روز نامه ( تایمز ) در یکی از سر مقاله های خود نوشت:«  ..مجسمه های بودا ، در سلسله کوه های هندوکش ، در بامیان، تراشیده  شده اند.که تخریب آن ها،یک فاجعه ی فرهنگی برای جهانیان است.افغا نستان دارای میراث های فرهنگی و تاریخی درخشانی است.که هو یت اصلی ان در جاده ء اصلی راه ابریشم قرار دارد.طا لبان، توجه چندانی برای احیای توریزم ندارند.جلو گیری از تخریب میراث های فرهنگی افغا نستان، نیاز به یک فوریت گفتگو برای تلاش بین المللی دارد.این فر مان درست زمانی صادر شد که یک هیات ملل متحد، درحال بررسی ازاشیاء غارت شده ازاثار تاریخی در افغانستان بودند.وزیر خارجه ء طا لبان، پیش از این اعلام کرده بود که انتظار یک فر مان نابودی این اثار تاریخی و فرهنگی از جا نب مقام رهبری طالبان را دارد...»

         روز نامه ء( هرالد تریبیون) و( مجله اکونومیست) هم درسر مقاله های خود نوشتند:« امروز، توجه زیادی به نابود نکردن مجسمه ها است.و توجه کمتر به سرنوشت مردم افغا نستان.روز نامه از قول ملا عمر،در برابر نگرانی های جامعه ی جهانی نوشت که می گوید: «.. ما، تنها سنگ ها را می شکنانیم!!» این سخنان ملا عمر،از لحاظی هم درست است. طا لبان که حالا در خاک افغا نستان تسلط یافته اند، نظام آموزشی، امید ها، و امکانات زنده گی زنان را،عملا نا بود کرده اند.افغا نستان، اکنون کشوری است که با حاکمیت ازهم گسیخته واگر خشکسالی کنونی را هم بران بیفزاییم،مردم این کشور ،در گرسنگی و ترس بسر میبرند.دو ملیون نفر در نتیجه ی جنگ ها از خا نه و کا شا نه ی خود بیجا شده اند و این، سبب محکو میت تخریب بودا است.که سبب محکو میت بین المللی شده  است.، نه سر نوشت مردم!..»

        مجله ( اکو نومست ) هم در سر مقا له ئ خود زیر عنوان ( بت شکن های افغان ) نوشت: « نا راحت کننده است که توجه بیشتر جهان ، به تخریب مجسمه های سنگی بوداست.تا سر نوشت صد ها هزار آواره ای که در ولایت هرات از گرسنگی و قحطی،در حالت مرگ روبرو اند.تصمیم طالبان،مبنی بر تخریب مجسمه های بودا،بیشتر ازکشتار جمعی گروه های مخالفان،بد رفتاری جنسی وتعصب آمیز طالبان با زنان وغیره،جهانیان را بر انگیخته است.این مجسمه ها، قربانی نا توانی تلاش های طالبان عدم شناسایی بین المللی این گروه، شده است...»

           صفحات تلویزیون های جهان، از امریکا گرفته تا اخرین بخشهای آسیا وافریقا ، صخره های حفر شده از مرمی تانک و زخم های خونین و درد آلود ، بنظر می رسید ند.تلویزیون ( الجزیره ) در قطر، تصویر ها و نماهای اندوهبار و تکا ندهنده ای را از جریان ویران نمودن پیکره های بودا نشان میداد که موی بربدن انسان،راست میشد.دراین تصویر ها، در آغاز،صدای انفجار مهیب که همه جا را میلرزاند، با نعره های الله اکبر، همراه میگردید.، شنیده میشد. و سپس، خاک و دود سیاه ، فضا را پر میکرد. وبجای پیکره های بودا، حفره ی سیاهی، دهن باز میکرد.»

         چندی بعد، ( سندی تیلیگراف ) منتشره ء لندن، بتاریخ اول اپریل، از قول ( جورج برستوی ) یک تاجر انگلیسی نوشت : « .......در بازار گرم پشاور، بقا یای دو مجسمه ء بودا را که بر بیشتر از ده لاری بار بود، یک مجسمه ثابت و تعدادی از آثار موزیم کابل را که مشتریان زیادی بشمول یک جا پانی مشتاق، به دورش حلقه زده بودند، دیده است..» مسوول موزیم لا هور پا کستان در ماه مارچ به رادیو بی بی سی گفت که طالبان،هر روز آثار موزیم کابل را آورده و در پاکستان،می فروشند.حتا روز نامهء (جنگ ) که سخنگوی دولت و مدافع طا لبان است،در شمارهء  سوم ماه اپریل 2001 خود، راز فروش بقایای مجسمه های عظیم بودا را از پشاور افشا نمود و نوشت:« این آثار را طالبان به پشاور اورده می فروشند.»

      دیگر مطبوعات پاکستان هم افشا کردند که قطعات بودای بامیان، سر از بازار های عتیقه فروشی های پشاور بر اورده و دلا لان و خریداران عتیقه ،به بازار این شهر،هجوم اورده اند.تا خرید وتجارت باز مانده  های این دو مجسمه ء تاریخی،جیب های خود را پر کنند.گفته میشد که بتاریخ 15 ماه اپریل 2001 م یکی ازاثار عتیقهء مشهور موزیم کابل،در موزیم جاپان،به نمایش گذاشته شده است.( هکیرا هوری) مسول موزیم جاپان،از چگونگی خریداری این اثر ازنزد طالبان پرده برداشت وگفت:« این اثر سنگی، از سنگ مرمر تراشیده شده، پای چپ مجسمه ( زاورش ) الهه ء مشهور یونانی بود که خود را خدای خدایان میدانست.این اثر،چهل سال پیش در (آی خانم) تخار، پیدا شده وسپس به موزیم کابل، انتقال یافته بود..»َ

      ( ادامه دارد )