بهرام رحمانی

آیا سلطه حکومت اسلامی برعراق رو به افول است؟!

دولت جدید عراق به سرپرستی مصطفی ال کاظیمی سرانجام در تاریخ ۷ مه ۲۰۲۰ تشکیل شد. از آن زمان، عراق با چالش‌های سیاسی بزرگی مواجه شده است، که با بحران عمیق اقتصادی و وخیم‌تر شدن بحران بهداشتی و درمانی ناشی از بیماری همه‌گیر کرونا همراه بوده است. علاوه بر این، اخیرا مداخلات، از جمله حمله نظامی حکومت‌های فاشیست ترکیه و ایران به اقلیم کردستان در شمال عراق، افزایش یافته است.

حدودشش پیش ماه نخست وزیر پیشین عادل عبدالمهدی پس از کشتار ده‌ها معترض توسط نیروهای امنیتی در شهر ناصریه در جنوب عراق، مجبور به استعفا شد.

از جمله خواسته‌های اصلی اعتراض‌های مردمی، که در اول اکتبر ۲۰۱۹ آغاز شد، تشکیل دولت انتقالی بود که برای انتخابات زودهنگام آماده شود. هم‌چنین کسانی را که مسئول کشتار بیش از ۷۰۰ معترض بودند را به پای میز محاکمه بکشاند.

بحران عمیق سیاسی موجود بیش از پیش توسط بیماری ویران‌گر کرونا و بحران بی‌سابقه اقتصادی ناشی از افت شدید قیمت نفت تشدید آغاز شده شد. کارگران و اقشار فقیر و کم‌درآمد جامعه عراق بدترین آسیب‌های ناشی از این دو بحران اخیر را متحمل شده‌اند.

نخست وزیر جدید در برنامه‌ای که به مجلس ارائه داد اعلام کرد که دولت او دولت گذار است. او به برخی از موضوعات مهم اشاره کرد که از جمله اصلی‌ترین خواسته‌های مردم و جنبش آن‌هاست.

ارتش ترکیه در ۱۴ ژوئن ۲۰۲۰ با تجاوز به خاک عراق، تجاوز جدیدی را آغاز کرد. نیروی هوایی این کشور به بهانه جنگ علیه پ.ک.ک به اهداف ۱۹۳ کیلومتری عمق داخل خاک عراق، از جمله اردوگاه‌های پناهندگی در نزدیکی مخمور در استان اربیل و سنجار حمله کرد.

ویروس کرونا در عراق مردم و به‌ویژه فقرا را به‌طور جدی مورد هدف قرار داده است. در روزهای اخیر مردم این کشور شاهد افزایش شدید تعداد موارد جدید و مرگ‌و‌میر است. براساس آخرین آمار رسمی در تاریخ ۲۷ ژوئن سال ۲۰۲۰، تعداد کل موارد تایید شده ۴۳ هزار و ۲۶۲ مورد بوده است که ۱۶۶۰ کشته و ۱۹۹۳۸ بهبود یافته‌اند.

این ارقام براساس تعداد آزمایشات نسبتا محدودی تهیه شده‌اند و در کل از جمعیت ۴۰ میلیون نفری، حدود ۵۰۰ هزار و ۷۲۳ نفر‌(تا تاریخ ۲۷ ژوئن) آزمایش انجام شده است.

هنگامی که توسط سازمان بهداشت جهانی، شیوع ویروس کرونا به‌عنوان یک امر اضطراری بهداشت جهانی اعلام شد و کشور همسایه عراق، یعنی ایران به یکی از نقاط حاد این بیماری همه‌گیر تبدیل شد، اقدامات سختگیرانه و حالت فوق‌العاده هم دیرتر اعلام شد.

هنگامی که مصطفی کاظمی، نامزد پست نخست وزیری شد، کتائب حزب‌الله عراق، گروه شبه‌نظامی شیعه مورد حمایت ایران، او را متهم به هم‌دستی با آمریکا برای کشتن قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه و رهبر این حزب ابو مهدی المهندس در بغداد کرد. اما رای اعتماد به او بدون حمایت ایران مشکل است.

کاظمی تقویت نیروهای ارتش و جمع آوری سلاح از گروه‌های شبه‌نظامی را از برنامه‌های خود اعلام کرد. این می‌تواند گروه‌های شیعه مورد حمایت حکومت اسلامی ایران را تضعیف کند.

بنابرگزارش‌ها فالح الفیاض، مشاور امنیت ملی عراق و رییس هیئت حشدالشعبی با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرده که تمام دفاتر وابسته به این جریان در سر تا سر عراق بسته می‌شوند.

خبرگزاری آناتولی جمعه ۱۶ خرداد‌-‌پنجم ژوئن به نقل از این بیانیه نوشت مطابق دستورالعمل صادر شده نام نهادهای وابسته به این جریان حذف و برای آن‌ها از عنوان‌های متداول در ساختار ارتش عراق مانند هنگ یا تیپ استفاده خواهد شد.

تشکیلات حشد الشعبی سازمان بسیج حکومت اسلامی و با کمک و پشتیبانی نیروی قدس، واحد برون مرزی سپاه پاسداران شکل گرفته و شامل ده‌ها گروه می‌شود که اعضای اغلب آن‌ها از شیعیان عراق هستند.

شبیه این دستورالعمل مرداد ماه سال پیش نیز ابلاغ شده بود و علت این که تاکنون به اجرا در نیامده به درستی مشخص نیست.

عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر پیشین و فرمانده سابق کل نیروهای مسلح عراق، سال گذشته با صدور فرمانی اعلام کرده نیروهای حشد الشعبی جزیی از ارتش این کشور محسوب می‌شوند و فعالیت و فرماندهی آن‌ها باید هماهنگ با دیگر نیروهای مسلح باشد.

گرچه دستورالعمل جدید دقیقا مشابه فرمان سال گذشته است، احتمال می‌رود اعلام آن به‌معنای پیگیری سیاست‌های نخست‌وزیر جدید عراق، مصطفی الکاظمی باشد که یکی از محورهای آن تحت کنترل درآوردن شبه‌نظامیان شیعه و کاهش نفوذ حکومت اسلامی بر آن‌ها عنوان می‌شود.

هم‌زمان با این تحولات، شبکه العربیه، وابسته به عربستان سعودی به نقل از روزنامه الشرق الاوسط گزارش داد الکاظمی از اسماعیل قاآنی، فرمانده نیروی قدس خواسته برای ورود به عراق تقاضای ویزا کند.

قاسم سلیمانی، فرمانده سابق نیروهای قدس که دی ماه سال پیش در حمله پهپادی نیروهای آمریکایی نزدیک فرودگاه بغداد کشته شد، معمولا به‌طور غیررسمی به عراق سفر می‌کرد.

روز چهارشنبه گذشته رضا اردکانیان، وزیر نیروی حکومت اسلامی در راس هیئتی، که قاآنی هم بنا بر برخی از گزارش‌ها یکی از اعضای آن بود، برای یک دیدار رسمی و مذاکره با مقامات عراقی وارد بغداد شد.

 حضور فرمانده نیروی قدس در هیات همراه اردکانیان حکایت از آن دارد که او برخلاف فرماندهان ارشد سپاه پاسداران که پیش از این به‌طور غیررسمی وارد عراق می‌شدند این بار ناچار بوده برای این کار تقاضای ویزا کند.

به‌نوشته الشرق الاوسط منابع نزدیک به وزارت خارجه عراق گفته‌اند مصطفی الکاظمی دستور اکید صادر کرده که شخصیت‌های همه کشورها، اعم از سیاسی یا نظامی، باید به صورت رسمی و پس از دریافت ویزا وارد خاک این کشور شوند.

بر پایه برخی گزارش‌ها که علی عبدالامیر علاوی، وزیر دارایی عراق ۲۹ اردیبهشت در دو پیام توئیتری به آن‌ها اشاره کرده، گسترش همکاری با آمریکا و تحکیم روابط با عربستان به‌منظور جایگزین کردن این کشور با ایران به‌عنوان تامین کننده بخشی از برق مورد نیاز، از محورهای مهم سیاست دولت جدید عراق است.

با این وجود، رضا اردکانیان در پایان سفر خود به بغداد و مذاکره با مقام‌های ارشد عراق از تمدید قرارداد صادرات برق به این کشور برای دو سال دیگر و دریافت نیمی از طلب ایران بابت انتقال برق به مبلغ حدود ۴۰۰ میلیون دلار خبر داده است.

به گزارش «میدل ایست نیوز» دیوید شينگر، معاون وزیر خارجه آمریکا در امور خاورمیانه روز جمعه از آغاز مذاکرات استراتژیک مقدماتی میان بغداد و واشنگتن در هفته آینده خبر داد و گفت سرنوشت این مذاکرات را حاکمیت عراق تعیین می‌کند.

او می‌گوید آمریکا قصد دارد نه تنها در حوزه امنیتی بلکه در بخش‌های سیاسی و اقتصادی نیز با بغداد همکاری کند اما گسترش این همکاری به عملکرد حاکمیت عراق به‌خصوص در رابطه با نیروهای خارجی و «گروه‌های نیابتی ایران» که سلامت نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا و دیپلمات‌های آمریکایی در عراق را تهدید می‌کنند بستگی دارد.

کاظمی سومین فردی است که از زمان استعفای عادل عبدالمهدی، از سوی برهم صالح، رییس جمهوری برای پست نخست وزیری به پارلمان معرفی می‌شد.

پس از رای اعتماد پارلمان به کاظمی، مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا خیلی زود در یک تماس تلفنی با کاظمی اعلام کرد برای همراهی با دولت جدید عراق و با هدف تسهیل خریداری برق، برای یک دوره ۱۲۰ روزه، معافیت این کشور از تحریم‌های ایران را تمدید کرده است.

از حدود دوسال پیش، به دنبال وضع تحریم‌های شدید علیه ایران، آمریکا مهلت معافیت عراق از تحریم‌های ایران را با هدف تسهیل خریداری برق به مرور از دوره‌های ۱۲۰ روزه به ۹۰ روزه و ۳۰ روزه کاهش داده بود.

آمریکا آخرین بار این معافیت را برای یک دوره ۳۰ روزه تمدید کرده بود و هشدار داده بود که به محض تشکیل یک دولت با ثبات در عراق، آمریکا در این تصمیم خود بازنگری خواهد کرد.

در آن زمان خبرگزاری رویترز به نقل از یک مقام وزارت امور خارجه آمریکا نوشت:‌ «مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا این محدودیت کوتاه‌مدت را با هدف برقراری فرصتی برای تشکیل دولت تمدید کرده است.»

آمریکا تاکنون معافیت عراق از تحریم‌های ایران را چندین بار تمدید کرده و خواستار حرکت این کشور به‌سوی خودکفایی در زمینه تامین انرژی شده است. عراق نیز به‌دنبال عقد قراردادهای تازه برای واردات برق از اردن، ترکیه و عربستان است.

عراقی‌ها سالیان سال است که با خاموشی‌های مکرر سر می‌کنند. این شرایط یکی از دلایل نارضایتی عراقی‌ها بوده و حتی گاهی هم‌چون دو سال پیش جرقه تظاهرات در این کشور را زده است. در جریان این اعتراضات، کنسولگری حکومت اسلامی ایران هم به آتش کشیده شد.

حدود شش ماه پیش اعتراضات خونین مردمی، فساد مالی و شکاف عمیق بین احزاب سیاسی عادل عبدالمهدی، نخست وزیر پیشین عراق را مجبور به استعفا کرد، حال شیوع ویروس کرونا، تنش ایران و آمریکا، ظهور دوباره داعش و کاهش شدید قیمت نفت، یعنی منبع اصلی درآمد عراق، به مشکلات سر راه نخست وزیر جدید اضافه شده است.

پس از سقوط صدام حسین، تاکنون شش نخست وزیر عراق از حزب شیعه الدعوه بوده‌اند و خود این نشان می‌دهد که بر خلاف ادعاهای ظاهری حاکمیت آمریکا و ایران آن‌ها، چه‌قدر در رابطه با تحولات عراق همراهی و همکاری داشتند. این اولین بار است که نامزد پست نخست‌وزیری از این حزب نیست. بسیاری از مخالفان دولت‌های پیشین عراق امیدوارند انتخاب مصطفی کاظمی پایان قبضه پست مهم نخست‌وزیری توسط احزاب شیعه عراق باشد.

مصطفی الكاظمی نخست وزیر عراق دستور جمع‌آوری تمامی تصاوير مربوط به خمینی، خامنه‌ای و قاسم سليمانی از تمام ميادين و خيابان‌های عراق را صادر كرد.

مصطفی کاظمی که ۵۳ سال دارد فارغ‌التحصیل رشته حقوق دانشگاه بغداد است. مدتی سردبیر بخش عراق مجله نیوزویک بود و برای سایت ال‌مانیتور هم می‌نوشت.

در سال ۲۰۱۶ با ظهور داعش، او رییس سازمان اطلاعات ملی عراق شد. او قبلا «روزنامه‌نگار» و فعال «حقوق بشر» در خاورمیانه بود. طرفدارنش می‌گویند او توانست سازمان اطلاعات عراق را از وابستگی به احزاب سیاسی دور کند و آن را علیه داعش سازماندهی کند. او در جنگ داعش روابط نزدیکی با سازمان‌های اطلاعاتی اروپا و آمریکا داشت.

هنگامی که او نامزد پست نخست وزیری شد، کتائب حزب‌الله عراق، گروه شبه‌نظامی شیعه مورد حمایت حکومت اسلامی ایران، او را متهم به هم‌دستی با آمریکا برای کشتن قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه و رهبر این حزب ابو مهدی المهندس در بغداد کرد. اما رای اعتماد به او بدون حمایت ایران مشکل است.

او از چهار سال پیش که در سازمان اطلاعات ملی عراق اشتغال داشت بدون سر و صدا و در سایه کار می‌کرد.

مصطفی کاظمی گفته است: او انتخابات زودرس، مبارزه با ویروس کرونا، تقویت نیروهای ارتش و امنیتی دولت و فدرال و جمع‌آوری اسلحه از گروه‌های شبه‌نظامی را در صدر برنامه‌های خود قرار داده است.

کاظمی ادعا کرده است که اجازه نخواهد داد هیچ کشوری خاک عراق را تبدیل به میدان رقابت کند. او در هفته‌های آینده باید با آمریکایی‌ها در باره شرایط حضور نیروهای این کشور یا احتمال خروج آن‌ها از عراق به توافقی جدیدی برسد. بخشی از نیروهای آمریکایی مستقر در پایگا‌های عراق به کردستان عراق منتقل شده‌اند. هم‌چنین برای برآورد کردن یکی از خواسته‌های معترضان که جلوگیری از گسترش نفوذ ایران و دخالت این کشور در عراق است، باید کاری کند.

کاظمی تقویت نیروهای ارتش و جمع‌آوری سلاح از گروه‌های شبه‌نظامی را از برنامه‌های خود اعلام کرد.

محمدجوا ظریف، وزیر خارجه ایران انتخاب کاظمی و کابینه او را را تبریک گفته و از این انتخاب حمایت کرده است.

مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا هم در توییتی نوشته که با نخست وزیر جدید عراق صحبت کرده و از برنامه‌های اصلاحی او حمایت خواهد کرد.

کاظمی در توییتر خود به سه زبان عربی، کردی و انگلیسی از پارلمان عراق تشکر کرده و از گروه‌های سیاسی خواسته در جهت منافع عراق با هم همکاری کنند.

نیروی امنیتی عراق علت بازداشت ۱۳ شبه‌نظامی مورد حمایت حکومت اسلامی ایران در جنوب بغداد را جلوگیری از عملیات تروریستی اعلام کرد. این شبه‌نظامیان اعضای گروه کتائب حزب‌الله و بخشی از نیروهای حشد الشعبی هستند.

فرماندهی عملیات مشترک عراق روز جمعه ششم تیر‌ماه ۱۳۹۹-‌۲۵ ژوئن ۲۰۲۰ در بیانیه‌ای علت حمله پنج‌شنبه شب به پایگاه گروه کتائب حزب‌الله در جنوب بغداد و بازداشت شماری از اعضای این تشکل مورد حمایت حکومت اسلامی را تشریح کرد.

به گزارش «میدل‌ایست نیوز» دستگاه امنیتی عراق می‌گوید «اطلاعات دقیقی» از اشخاصی که پیش‌تر در حمله به منطقه سبز بغداد دست داشته‌اند و برای دست زدن به عملیات جدید در این منطقه نقشه ریخته‌اند به دست آورده است.

منطقه سبز بغداد محل استقرار ساختمان‌های دولتی و دفتر نمایندگی دیپلماتیک کشورهای خارجی است. این منطقه، به‌خصوص اطراف سفارت آمریکا در آن، بارها هدف حمله‌های انفجاری و پرتاب راکت قرار گرفته و اغلب این حمله‌ها به شبه‌نظامیان متحد و مورد حمایت حکومت اسلامی ایران نسبت داده شده  است