یادداشت مترجم

سال گذشته پسرم خالد وداد از طریق انترنت کتابی را بزبان روسی درباره افغانستان از شهر پراگ پایتخت جمهوری چک برایم خریده و در دسترسم قرار داد. این کتاب در سال ۱۹۵۸ همچون برشور کوچک معلوماتی برای علاقمندان افغانستان و ظاهرا جهت استفاده کارشناسانی که به افغانستان میرفتند، تهیه شده بود. چون اینزمان روابط بازرگانی و اقتصادی اینکشور با اتحادشوروی  با گذشت زمان بیشتر و بیشتر میشد.

بخش جالب این دفتر طبیعت و جغرافیای افغانستان است که با بسیار زیبایی به تصویر کشیده شده است.

کتاب همچنان به مشکلات جدی افغانستان در عرصه بهداشت پرداخته و از شیوع ملاریا بمثابه بیماری تباه کن یاد کرده است.

همزمان در این کتاب از چالش عمده و ناتوانی افغانستان دربرابر حملات ملخها که کشت و حاصلات را بکلی نابود میکنند و اینکه اتحادشوروی به اینکشور درمبارزه علیه ملخ کمک میکند، تذکر رفته است.

از محتوای این دفتر برمیآید که اطلاعات و دادههای آن از منابع دولتی افغانستان و همچنان بایگانیهای خود شورویها گرفته شده که که بخشی از آنها ناقص و نادرست بوده است. با اینهم، فاکتها و واقعیتهایی در کتاب بازتاب یافته که به ارزش آن می افزاید.

جالبترین نکات این بروشور عبارتند از:

در هیچ جایی واژه پشتون بکار نرفته و در همه جا افغان بمثابه «گروه بزرگ قومی» یاد شده، چنانچه در متن کتاب آمده: «بخش اعظم افغانها، که بنام باصطلاح پتانها شهرت دارند (بیش از ۵ ونیم ملیون نفر) در خارج خاک افغانستان در مناطق مرزی پاکستان (در پشتونستان) زیست دارند.»

همچنان دراین کتاب واژه زبان دری نیست. البته در متن کتاب آمده که تا سال ۱۹۳۶ زبان دولتی فارسی بود. البته در چند جای کتاب نام زبان تاجیکی (همچون گویش برخی فارسی زبانان و هزارهها) تذکر رفته است.[1]     

نارسایی عمده کتاب اینست که از گروههای اتنیک اصیل موجود در افغانستان آنزمان مانند نورستانیها، پشه یی ها، بلوچها، هندوها و سیکها و غیره (مانند یهودها که درآنوقت شمارشان به هزاران نفر میرسید) تذکری نداده است.  

این کتاب با روحیه سیاست شوروی وقت و در همخوانی با مشی حکومت کابل که در راس آن در انزمان صدراعظم سردار محمد داوود بود، نوشته شده است.

این کتاب میتواند منبع جالبی برای پژوهشگران و علاقمندان تاریخ افغانستان باشد.

دکتر خلیل وداد می ۲۰۱۹ لاهه (دنهاگ) هالند

افغانستان

در نقشه جهان

رهنمای جغرافیایی 

مؤلف: پ. س. بوچکاریف 

بنگاه انتشارات دولتی کتابهای جغرافیایی 

چاپ دوم 

مسکو سال ۱۹۵۸

برگردان و تحشیه از خلیل وداد

فهرست مندرجات

دادههای عمومی ................................................................................... ص. .....

چگونگی شرایط طبیعی ...........................................................................ص.......

باشندگان کشور....................................................................................... ص.....

اقتصاد افغانستان...................................................................................... ص.......

-         ویژهگیهای همگانی........................................................................ ص.......

-         کشاوورزی .................................................................................. ص.......

-         صنعت.........................................................................................ص.......

-         راههای مواصلاتی و ترانسپورت .......................................................ص.......

-         بازرگانی خارجی ...........................................................................ص.....

نویسنده پاول استپانویچ بوکاریف

افغانستان

دادههای عمومی

افعانستان تقریبا در میانهء قاره آسیا در سرراههای باستانی بازرگانی ابحار مدیترانه و خزر (کسپین) به هند و آسیای میانه و به سواحل اوقیانوس هند واقع شده است. افغانستان در شمالشرق سرحدی کوتاه با جمهوری مردم چین و کشمیر زیر کنترول پاکستان داشته، در خاور و جنوب هممرز پاکستان، در غرب با ایران همسرحد بوده و در شمال مرز مشترک با اتحاد شوروی دارد. [2] مساحت افغانستان ۶۵۵ هزار کیلومتر مربع است.

مردم آزادی دوست افغانستان (در گذشته) تا آنکه دولت خویش را بسازد، قربانیهای بیشماری را متقبل شده است. خلق افغان در درازنای سدهها در برابر تلاشهای غاصبانه امپراتوری فارس ایستادگی کرده و در جریان قرن نزدهم و سده بیستم مردم این سرزمین دربرابر استعمارگران انگلیس مستقر در هند که میکوشیدند اینکشور را بخاک هند برتانوی ادغام کنند، دلیرانه رزمیدند. در نهایت افغانستان در سال ۱۹۱۹ پس از پیروزی در جنگ (سوم) افغان و انگلیس به استقلال رسید. 

پیروزی انقلاب کبیر اکتوبر در روسیه که به شکست زنجیر واحد سیستم امپریالیستی انجامید، نقش مهمی در پایداری استقلال افغانستان بازی کرد. روسیه شوروی نخستین حکومتی بود که افغانستان را بحیث کشور مستقل برسمیت شناخت و این کار پشتیبانی بزرگ معنوی برای مردم افغانستان بود.

مگر انحصارگران انگلیس با ازدست دادن جایگاه خویش در افغانستان زمان درازی نفوذ اقتصادی خویش را در دولت جوان آنکشور حفظ کردند.

افغانستان دولت شاهی موروثی است. مطابق قانون اساسی سال ۱۹۳۱ [3] در راس دولت پادشاه قرار دارد که هیأت وزیران را تعیین میکند. وزیران فقط دربرابر شاه پاسخگو میباشند. پادشاه همچنان فرمانده کل نیروهای مسلح کشور میباشد.

مطابق قانون اساسی پارلمان از دو مجلس: مجلس نمایندگان (ولسی جرگه) و سنا (مشرانو جرگه) تشکیل شده است.

شمار کرسیهای ولسی جرگه به ۱۷۲ نفر میرسد. نمایندگان این مجلس برای سه سال انتخاب میشوند. فعالیت و تصامیم ولسی جرگه مشورتی میباشند، چونکه در قانون اساسی برایش صلاحیت قانونگذاری داده نشده است. در قانون اساسی آمده است «مصوبات پذیرفته شده در ولسی جرگه نباید مخالف اصول شریعت اسلامی و مشی حکومت باشند». (ماده ۶۵ قانون اساسی افغانستان).

مردانیکه به سن ۲۰ سالگی رسیده و کم از کم یکسال ساکن همان ولایت باشند حق رای دهی را دارند. مردانیکه بیشتر از ۳۰ سال و کمتر از ۷۰ سال عمر داشته باشند، حق انتخاب شدن را دارند. زنان حق انتخابات را ندارند. قیود سکونت مانعی برای حق انتخابات بیشترینه کوچیها ست.

مجلس «مشرانو جرگه»‌ یا سنا از ۲۵ نفر تشکیل یافته که از سوی شاه برای همه عمر انتصاب میشوند. در ترکیب مجلس سنا نمایندگان سرشناس روحانیت، اشراف فیودال و زمینداران بزرگ عضویت دارند.

در پهلوی این دو مجلسی که در قانون پیشبینی شده اند، لویه جرگه سران قبایل نیز تشکیل مییابد. این جرگه ازسوی شاه در حالات ویژه برای بررسی مسایل حیاتی کشور دعوت میشود. فیصله های این جرگه ازآنجایی که از سوی نیروهای واقعی مانند فیودالها و سران قبایل تصویب میشوند، بصورت عموم از وزنه بیشتر برخوردار اند تا فیصله های پارلمان رسیم کشور.

دین دولتی (رسمی) کشور اسلام سنی است. شاه پیشوای روحانی مملکت پنداشته میشود.

زبان دولتی(رسمی)  کشور پشتو است، که باشندگان افغان به آن صحبت میکنند. تا سال ۱۹۳۶ زبان دولتی فارسی بود.

افغانستان ازنگاه اداری به ۷ ولایت و ۶ نایب الحکومه گی تقسیم شده است (نقشه پیوست دیده شود).

روابط شوروی- افغانستان در درازنای موجودیت دولت مستقل افغانستان بر اصول احترام متقابل، دوستی و همکاری استوار بوده است.

نمونه درخشان دوستی افغان- شوروی سفر رسمی رییس شورای وزیران اتحاد شوروی ن. ا. بولگانین و عضو هیأت رییسه شورای عالی اتحادشوروی ن. س. خروشچف به افغانستان در سال ۱۹۵۵ بود. هنگام اقامت رهبران شوروی در افغانستان موافقتنامه تمدید معاهده سال ۱۹۳۱ دوکشور درباره بیطرفی و عدم تعرض تا سال ۱۹۶۶ تمدید یافت. همچنان به گسترش همکاریهای بعدی اقتصادی از جمله در بخش بازرگانی نیز موافقتهایی صورت گرفت.

همسایه جنوبی ما- افغانستان دارای تاریخ غنی و فرهنگی ویژه است. همچنان این کشور طبیعت متفاوت دارد که در همان چوکات جغرافیایی مردمان افغانستان زحمت کشیده و زندگی میکنند. هدف از نشر این بروشور آشنایی خوانندگان با شرایط طبیعی افغانستان، مردمان ساکن آن و همچنان زندگی اقتصادی کشور شان میباشد.

شرایط  طبیعی 

ساختار روی زمین. چهار پنجم مساحت افغانستان از کوهستانها و سطوح مرتفع پوشیده شده و فقط بخش پنجم آن زمینهای هموار اند. دشتهای کشور بیشتر در بخشهای جنوبغربی و کمی هم در شمال میباشند. این همواریها دشتهای بیآب و یا هم بیابانها اند.

یکی از بینظیرترین سلسله کوههای جهان- هندوکش خاک اینکشور را از خاور تابه غرب بدرازای ۱۲۰۰ کیلومتر درمینوردد. برخ شرقی این سلسله کوه (از کوتل دوره) بدلیل بلندای بسیار و دشوارگذری بیمانند است. دورا دور اینکوه با تیغه های تیز قله های شامخ محاصره شده اند. در دورنمای آسمان بلورین آبی رنگ اهرامهای از یخ پوشیده این قله های شامخ  رخ نمایی میکنند. در میان آنها ارتفاعات پوشیده از برف و یخچالها بالای صخرههای عریان سنگی سایه می افگنند. دراینجا در برخی جاها بلندای قله ها به ۷۵۰۰ متر از سطح بحر میرسد. در بخش خاوری هندوکش فقط در چند جای راههای دشوارگذر بالای کوتلها وجود دارد. در زمستانها این گذرگاهها برای رفت و آمد بسته اند. بدلیل برف سنگین و عمیق این راهها برای اسپهای بارکش و حتی یابوها غیر قابل عبور میباشند.

پایینهای کوهها از مرغزارهای کوهی پوشیده شده است. جای جایی سطوح و قله های کوهها با جنگلهای تیره سبز پوشیده شده ولی در برخی جاها فقط درههای پر از صخرهها دیده میشوند وبس. تابستانها هنگام آب شدن یخها، غریو سنگهایی که همراه با آبهایی که بسرعت به پایین میآیند، بگوش میرسد.

سلسله کوههایی که از کوتل شیبر تا کوتل حوض افتاده اند، بنام کوه بابا یاد میشوند. کوه بابا پخش کننده مرکزی آبهای افغانستان میباشد. قله یی به همین نام بالاترین نقطه این کوه بوده و ۵۱۴۳ متر ارتفاع دارد.

در غرب کوه بابا هندوکش به سه شاخه تقسیم میشود. یکی از آنها (تیر) بند ترکستان  است که به شمالغرب ادامه یافته و به نزدیکی مرز شوروی- افغانستان میرسد. شاخه دوم سفیدکوه یا پاروپامیزاد است که حوزه رودخانه مرغاب در شمال و رودخانه هریرود در جنوب را دو تقسیم کرده و به غرب به مرز افغانستان- ایران به کوههای ترکمن- خراسان میرسد. شاخه سومی که بنام سیاه کوه یاد میشود به غرب و جنوبغرب ادامه یافته و حوزه رودخانه هریرود را از جنوب محصور میدارد. این کوه به ارتفاعاتی سنگی در جنوبغرب شهر هرات ختم میشود.

از این بلندیها شاخه هایی جدا میشوند که برخی از آنها ارتفاعات مستقل را میسازند که گاه نظر به دشوار گذری و بلندا به سلسله کوههای اصلی مانند اند. چنانچه از کوتل خاواک در شمالشرق تا شهر فیض آباد در فاصله ۲۰۰ کیلومتر بلندیهای خواجه محمد قرار دارند. در اینجا همانند سلسله کوه اصلی قله های نوک تیز و مرتفع با صخرههای پیرامون شان دیده میشوند. در صخرههای تیره سنگی در درهها و وادیهای تنگ یخچالهای بیشمار قرار دارند.

شاخه های شمالی هندوکش در ساحه یی میان آمو دریا و ارتفات کوهی مرکزی آن بتدریج پایین و پایینتر شده و درمقابل ساحات هموار بیشتر و بیشتر میشوند. در شمالشرق در ساحه استان بدخشان کوهها تا خود دریای پنج جایی که آمودریا به همین نام در قسمت بالایی هندوکش  یاد میشود، ادامه مییابد. در پایان غربی آمودریا و ارتفاعات شمالی هندوکش همواریهای پیرامون رودخانه آمو قرار دارند. پهنای این همواریها از ۴۰ کیلومتر در خاور (شرق) تا ۱۵۰ کیلومتر در باختر (غرب) تغییر مییابد.

شاخه های جنوبی هندوکش برخلاف شمال آن شکل پیچیده نداشته و بیشتر کوتاه اند. در شرق کشور میان رودخانه های کنر و کابل صخرههای نوک تیز و ارتفاعات برجسته قراردارند که با دره های سنگی ازهم  جدا میشوند.

شکوه هندوکش در بخش شرقی آن نمایان است، جاییکه بلندای قله ها به ۵۵۰۰ متر میرسد. نوار برفی این قسمت در ارتفاعات ۴۵۰۰ تا ۵۰۰۰ متر از سطح بحر قرار داشته که همزمان کوتلهایی در بلندای ۳۵۰۰ تا ۵۵۰۰ متر در بالای کوهها قرار دارند.

در غرب بتدریج هندوکش پستتر میشود. ارتفاع میانه کوه بابا ۵۰۰۰ است. سفیدکوه (یا پاروپامایز) و سیاه کوه از ارتفاع ۳۰۰۰ متر تا به ۸۰۰ متر در غرب پایین آمده و به ارتفات و سپس همواریها و دشتها منتها میشوند.