خطرات زیاده‌روی اسرائیل: پیامدهای نادیده گرفتن محدودیت‌های قدرت

محمد حسن سویدان

منتشر شده در کرادل

ترجمه از مجله هفته
تجاوزگری چندجبهه‌ای طولانی‌مدت اسرائیل و وابستگی کامل آن به حمایت آمریکا، پیامدهای خطرناک زیاده‌روی در قدرت را نمایان می‌کند. تل‌آویو با چکشی آویزان مانده، اما هیچ استراتژی برای پایین آمدن از این وضعیت ندارد.
مقدمه
در مطالعه روابط بین‌الملل، یکی از مهم‌ترین تهدیدات برای کشورها ناشی از عدم آگاهی داخلی درباره محدودیت‌های قدرت خود است. قدرت یک کشور در نهایت با عوامل کلیدی – نظامی، اقتصادی، فناوری، دیپلماتیک و سیاسی – که قابل اندازه‌گیری هستند و محدودیت‌های ذاتی دارند، تعریف می‌شود.
این اصل باعث شده است که سرهنگ بازنشسته اسرائیلی، گور لایش، مدیر سابق استراتژی ملی در شورای امنیت ملی اسرائیل، هشدار جدی بدهد. در مقاله‌ای که در تاریخ ۱۹ اوت توسط مرکز مطالعات استراتژیک Begin-Sadat منتشر شد، لایش به رهبران اسرائیل هشدار می‌دهد که از پذیرش یک دکترین امنیتی جدید که محدودیت‌های آن را نادیده می‌گیرد، پرهیز کنند.
قدرت‌های اسرائیل
اسرائیل بدون شک در زمره قدرتمندترین نیروهای نظامی جهان قرار دارد و این امر به دولت اشغالگر مزیت استراتژیک در برابر رقبای منطقه‌ای آن می‌دهد. نیروهای مسلح اسرائیل در رتبه ۱۵ جهانی قرار دارند و بیش از ۱۳۰ میلیارد دلار از حمایت آمریکا، متحد غیرقابل جایگزین آن در امور بین‌الملل، برخوردار شده‌اند.
از نظر اقتصادی، اسرائیل نیز یک بازیگر مهم است. در سال ۲۰۲۳، نشریه اکونومیست اسرائیل را در میان کشورهای توسعه‌یافته در رتبه چهارم از نظر موفقیت اقتصادی قرار داد. صندوق بین‌المللی پول (IMF) تولید ناخالص داخلی اسرائیل را ۵۶۴ میلیارد دلار و تولید ناخالص داخلی سرانه آن را ۵۸،۲۷۰ دلار تخمین زده است که این کشور را در رتبه ۱۳ جهان قرار می‌دهد. از زمان تأسیس، اسرائیل نزدیک به ۳۳۰ میلیارد دلار کمک‌های خارجی از آمریکا دریافت کرده است که بر تسلط اقتصادی آن افزوده است.
از نظر فناوری، تل‌آویو نیز در صحنه جهانی برجسته است. شاخص نوآوری جهانی ۲۰۲۳ اسرائیل را در رتبه ۱۴ از میان ۱۳۲ اقتصاد قرار داده است. در میان گروه ۵۰ اقتصاد با درآمد بالا، اسرائیل در رتبه ۱۳ قرار دارد و در میان ۱۸ کشور در شمال آفریقا و غرب آسیا در رتبه اول است. شاخص اکوسیستم استارتاپ جهانی ۲۰۲۴ نیز اسرائیل را در رتبه سوم جهانی و اول منطقه‌ای قرار می‌دهد که بر قدرت فناوری آن تأکید می‌کند.
از نظر دیپلماتیک و سیاسی، اسرائیل از حمایت بی‌چون و چرای آمریکا بهره‌مند است که به آن اجازه می‌دهد به بسیاری از قوانین و هنجارهای بین‌المللی بی‌اعتنا باشد. واشنگتن از حق وتوی خود در شورای امنیت سازمان ملل ۸۹ بار استفاده کرده است که بیش از نیمی از آن‌ها برای مسدود کردن قطعنامه‌های انتقادی از دولت اشغالگر بوده است.
از سال ۱۹۴۵، از ۳۶ پیش‌نویس قطعنامه مربوط به اسرائیل و فلسطین، ۳۴ مورد توسط آمریکا وتو شده است که به‌طور مؤثر اسرائیل را از پاسخگویی به اقداماتش مصون نگه داشته است. آمریکا همچنین نقش محوری در دستاوردهای دیپلماتیک اسرائیل ایفا کرده است، از جمله توافق‌های عادی‌سازی با مصر (۱۹۷۹) و اردن (۱۹۹۴) و به‌تازگی با امارات، بحرین، سودان و مراکش (۲۰۲۰)، با تلاش‌های مداوم برای عادی‌سازی روابط سعودی-اسرائیلی.
وابستگی به واشنگتن: شمشیری دولبه
برتری اسرائیل در این زمینه‌ها به‌طور نزدیک به حمایت مداوم آمریکا وابسته است که این وابستگی یک آسیب‌پذیری بحرانی را نیز نمایان می‌کند. وابستگی به واشنگتن ایجاب می‌کند که اسرائیل با سیاست‌های غربی همسو باشد، که این امر به نخبگان اسرائیلی هشدار داده است تا از تنش در روابط آمریکا-اسرائیل پرهیز کنند.
سرهنگ بازنشسته بنینا شارویت باروخ در مقاله‌ای برای مؤسسه مطالعات امنیت ملی اسرائیل (INSS) به این نکته اشاره می‌کند که ادغام اسرائیل در سیستم بین‌المللی در خطر است، به‌ویژه با توجه به جنگ جاری در غزه که به شدت موقعیت جهانی آن را آسیب‌پذیر کرده است. باروخ هشدار می‌دهد که اگر این روند متوقف نشود، ممکن است اقتصاد در حال سقوط، امنیت ملی و اهداف نظامی اسرائیل بیشتر تضعیف شود. هفته گذشته، اسحاق بریک، ژنرال ذخیره و بازرس سابق ارتش اسرائیل، گفت که موجودیت اشغالگر «در کمتر از یک سال با فروپاشی مواجه خواهد شد» اگر جنگ فرسایشی ادامه یابد.
در مقاله‌ای دیگر، INSS نیز تأکید می‌کند که اتحاد استراتژیک آمریکا و اسرائیل به ارزش‌های مشترک بستگی دارد: 
«اهمیت استراتژیک اسرائیل برای ایالات متحده تنها به‌عنوان یک کشور مرتبط است که ارزش‌های مشترک را حفظ کند. در حال حاضر، این روابط ویژه در خطر است، به‌ویژه با توجه به شکاف‌های فزاینده در درک دموکراسی، سیاست اسرائیل در مورد مسئله فلسطینی و بیگانگی فزاینده بین جامعه یهودی آمریکایی و دولت اسرائیل.»
نشانه‌هایی از اینکه اسرائیل به محدودیت‌های خود نزدیک می‌شود
فراتر از وابستگی به حمایت آمریکا، درگیری‌های نظامی اسرائیل، به‌ویژه در غزه، محدودیت‌های قدرت تل‌آویو را به نمایش گذاشته است. ده ماه پس از حمله نظامی وحشیانه اسرائیل به نوار محاصره‌شده غزه، مقاومت فلسطینی هنوز قادر است به تل‌آویو حمله کند.
تاریخ نشان می‌دهد که کشورهایی که محدودیت‌های خود را نادیده می‌گیرند، اغلب با افول مواجه می‌شوند. در اثر معروف خود، «سیاست در میان ملل»، هانس موریگن‌تاو بر لزوم تعادل بین قدرت و سیاست تأکید می‌کند و هشدار می‌دهد که استفاده بیش از حد از زور این تعادل را مختل کرده و منجر به بی‌ثباتی و افول می‌شود.
به‌طور مشابه، پل کندی در کتاب «ظهور و سقوط قدرت‌های بزرگ» مفهوم «افراط امپریالیستی» را توضیح می‌دهد که در آن جاه‌طلبی‌ها از قابلیت‌ها فراتر می‌روند و منجر به افول می‌شوند. یک مثال اخیر، توانایی محدود آمریکا در حمایت از چندین جبهه است که با کاهش تمرکز آن بر اوکراین پس از آغاز جنگ غزه نشان داده شده است.
چندین نشانه وجود دارد که نشان می‌دهد اسرائیل با ادامه جنگ در غزه ممکن است به محدودیت‌های قدرت خود نزدیک شود. برای شروع، فشار اقتصادی به وضوح مشهود است، با وجود اینکه اقتصاد اسرائیل به‌طور تاریخی قوی بوده است. در سه‌ماهه آخر سال ۲۰۲۳، تولید ناخالص داخلی اسرائیل حدود ۲۰ درصد نسبت به سال گذشته کاهش یافته است.
همچنین کاهش قابل توجهی در مصرف به میزان ۲۷ درصد و کاهش سرمایه‌گذاری به میزان ۷۰ درصد مشاهده شده است. جنگ حدود ۱۸ درصد از نیروی کار اسرائیل را غیرفعال کرده و ۲۵۰،۰۰۰ غیرنظامی آواره شده و چهار درصد از نیروی کار به عنوان ذخیره فراخوانده شده‌اند.
در پاسخ، دولت اشغالگر برنامه‌ریزی کرده است که هزینه‌های نظامی را از چهار درصد به شش یا هفت درصد تولید ناخالص داخلی تا پایان دهه افزایش دهد. این افزایش هزینه‌های نظامی در حالی است که اقتصاد جهانی در حال حاضر تحت فشار است و آمریکا کمتر قادر به ارائه همان حمایت مالی گذشته است.
علاوه بر فشار اقتصادی، ناکامی در دستیابی به اهداف نظامی تعیین‌شده در آغاز درگیری نیز مشهود است. ماه گذشته، نیویورک تایمز گزارش داد که علیرغم عملیات نظامی جاری، رهبری اسرائیل در حال بررسی آتش‌بس در غزه است که حماس را در کنترل خود نگه می‌دارد.
این تغییر در استراتژی به‌عنوان یک امتیاز دیده می‌شود که به این واقعیت اعتراف می‌کند که نابودی کامل حماس، هدف اصلی جنگ، غیرقابل دستیابی است. در ژوئن، سخنگوی نظامی اسرائیل، دانیل هاگاری، به‌طور صریح اعتراف کرد که سیاست اعلام‌شده نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، مبنی بر حذف حماس غیرواقعی است و آن را «پاشیدن شن در چشم مردم» توصیف کرد و افزود: 
«حماس یک ایده است. هر کسی که فکر کند ما می‌توانیم حماس را از بین ببریم، اشتباه می‌کند.»
نگرانی‌ها همچنین در مورد یک جبهه اصلی دوم با لبنان در حال افزایش است که اکنون به یک واقعیت تبدیل شده است. از ۸ اکتبر ۲۰۲۳، تل‌آویو یک استراتژی محتاطانه را برای جلوگیری از گسترش درگیری اتخاذ کرده است، آگاه از اینکه نیروهای نظامی آن در حال حاضر به شدت در غزه مشغول هستند.
«پختن قورباغه»
بر اساس استراتژی کلان ایران، درگیری طولانی‌مدت منابع نظامی اسرائیل را تخلیه کرده و آن را از ورود به یک درگیری جدید بدون حمایت قابل توجه آمریکا محتاط کرده است. استقرار ناوگان‌های دریایی آمریکا در منطقه، که به‌منظور بازدارندگی هرگونه پاسخ احتمالی از سوی ایران، لبنان یا یمن انجام شده، وابستگی اسرائیل به حمایت نظامی آمریکا را برجسته می‌کند. این وابستگی نشان‌دهنده ناتوانی فعلی اسرائیل در مدیریت جبهه‌های متعدد به‌طور مستقل است.
علاوه بر این، وابستگی شدید اسرائیل به حمایت آمریکا، خودمختاری آن را محدود کرده و آسیب‌پذیری آن را در برابر تغییرات سیاست خارجی آمریکا افزایش می‌دهد. این وابستگی در ابعاد اقتصادی، سیاسی و نظامی گسترش می‌یابد و توانایی تل‌آویو برای عمل به‌طور مستقل را بیشتر محدود می‌کند.
این هفته، وزارت دفاع اسرائیل اعلام کرد که ارتش آمریکا پرواز ۵۰۰ خود را کامل کرده و بیش از ۵۰،۰۰۰ تن سلاح و تجهیزات به ارتش اشغالگر منتقل کرده است. علاوه بر تقویت‌هایی که از ۷ اکتبر به اسرائیل منتقل شده، واشنگتن ۱۰۷ محموله از تجهیزات نظامی را از طریق دریا به تل‌آویو ارسال کرده است.
دبیرکل حزب‌الله، حسن نصرالله، در سخنرانی اواخر سال گذشته ادعا کرد که ذخایر مهمات اسرائیل در ماه اول حمله به غزه به‌طور عمده تخلیه شده و ارتش اشغالگر تقریباً به‌طور کامل به انتقال سلاح از متحدان خود، به‌ویژه ایالات متحده، وابسته است.
اگر این خط لوله سلاح متوقف شود یا با تأخیرهای عمده‌ای در تولید مواجه شود، چه اتفاقی خواهد افتاد؟
برای سرهنگ لایش، رویکرد سنتی اسرائیل در مواجهه با درگیری‌های سریع و قاطع در حال جایگزینی با استراتژی است که جنگ‌های طولانی‌مدت را می‌پذیرد. این استراتژی جدید و پرخطر که توسط نتانیاهو ترویج می‌شود، ممکن است از قابلیت‌های اسرائیل فراتر رود، زیرا جامعه، اقتصاد و نظامی آن برای درگیری‌های طولانی‌مدت آماده نیستند.
این تغییر، که ناشی از احساس غیرقابل‌نفوذ بودن به‌دلیل سطوح فعلی حمایت آمریکا است، منجر به کاهش برنامه‌ریزی بلندمدت شده است.
استیون والت، استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه هاروارد، در مقاله‌ای در Foreign Policy می‌نویسد: «عمیق‌ترین مشکل اسرائیل، فرسایش تدریجی تفکر استراتژیک اسرائیل در طول پنجاه سال گذشته است.» والت می‌گوید که یکی از عوامل مهم در افول تفکر استراتژیک اسرائیل به قیمت انتخاب‌های تاکتیکی، «احساس تکبر و مصونیت ناشی از حمایت آمریکایی و احترام به خواسته‌های اسرائیل» است.
اگر قدرتمندترین کشور جهان از شما حمایت کند، صرف‌نظر از اینکه چه کار می‌کنید، نیاز به تفکر دقیق درباره اقدامات خود به‌طور حتم کاهش می‌یابد.
والت معتقد است که اسرائیل امروز با اولویت دادن به دستاوردهای تاکتیکی فوری به جای دیدگاه استراتژیک، با شکست قریب‌الوقوع و شدید مواجه است. در حال حاضر، دولت اشغالگر هنوز هیچ طرح واقعی برای آینده غزه یا استراتژی برای مقابله با رقبای منطقه‌ای خود که روز به روز جسورتر می‌شوند، ارائه نکرده است.